پیام سپاهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
همزمان با آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدیرکل این نهاد در یک نشست خبری شرکت کرد و پرونده ایران محور اصلی صحبت‌های او بود. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این نشست راجع به احتمال حصول توافق میان تهران و دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل ابراز امیدواری کرد. اما همچنین هشدار داد که زمان زیادی وجود ندارد.
بازار ![]()
موضوع همکاری ایران و آژانس در جریان اقدامات برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت، یک الزام است. اروپایی‌ها در رایزنی‌ها و اظهارنظرهایشان همان مواضع پیشین خود را به صورت یکپارچه تکرار می‌کنند. آن‌ها با عبور از تمام مسائلی که از زمان خروج ترامپ از برجام پیش آمد و وعده‌هایی که محقق نشدند، و همچنین بدون توجه به جنگی که اخیراً ایران پشت سر گذاشت، سه شرط گذاشتند که اسنپ‌بک فعال نشود. شروطی که پس از فعالسازی آن نیز گفته میشود همچنان کارساز است اما از یک سو مشخص نیست ایران دقیقاً چه موضعی درباره آن‌ها دارد و از سوی دیگر، موضع طرف دیگر هم مشخص نیست.
این سه شرط عبارتند از: بازگرداندن دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رفع نگرانی‌ها در مورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده و مذاکره مستقیم با آمریکا. دو شرط اول در گرو همکاری با آژانس است و مشخص نیست که پس از جنگ 12 روزه، آمریکایی‌ها تمایلی به مذاکره با ایران بر سر موضوع هسته‌ای دارند یا نه. از سوی ایران نیز به صورت رسمی گفته میشود که هر وقت آمریکا آمادگی مذاکره عادلانه و با احترام داشته باشد مذاکره را آغاز می‌کنیم. در حالی که سازمان انرژی اتمی و وزارت امور خارجه تلاش می‌کنند زیر نظر شعام و با توجه به قانون تعلیق همکاری، به مدالیته‌ای برای ارتباط با آژانس در شرایط فعلی دست پیدا کنند، یک جریان از درون کشور و مجلس موضوع خروج از ان‌پی‌تی را تئوریزه می‌کند.
سه دور مذاکره ایران و آژانس
تا کنون سه جلسه مذاکره میان ایران و آژانس برای دستیابی به مدالیته جدید ارتباط با این نهاد بین‌المللی برگزار شد. آخرین دور مربوط به جمعه و شنبه گذشته بود. روز گذشته، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه خبر داد که پس از پایان دور سوم مذاکرات، نتایج در تهران در حال بررسی و جمع‌بندی نهایی است. او همچنین درباره گزارش جدید آژانس نیز اظهار داشت: «گزارش آژانس را بررسی کردیم و مواضع خود را در قالب یک یادداشت به آژانس و کشورهای عضو شورای حکام منعکس خواهیم کرد. این البته یک رویه متعارف است. ما انتظار داشتیم که گزارش منصفانه‌ای با در نظر گرفتن واقعیت‌های میدانی ارائه شود. واقعیت میدانی چیزی جز حمله غیرقانونی و تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران نیست. این اقدام آن‌قدر شنیع و بی‌سابقه بود که اقتضا می‌کرد آژانس به‌صورت مفصل به آن بپردازد و موضع خود را در قبال این اقدام غیرقانونی روشن کند؛ هم به دلیل ماهیت غیرقانونی این حمله و هم با این نگاه که چنین تعرضات و قانون‌شکنی‌هایی در آینده تکرار نشود. البته گزارش مربوط به دوره‌ای قبل از حملات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تأسیسات هسته‌ای ایران است.»
بقایی خاطر نشان کرد: «در عین حال برداشت ما این است که آژانس به این درک رسیده که شیوه و نحوه اجرای تعهدات پادمانی ایران نمی‌تواند مشابه دوره پیش از هجمه نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی باشد؛ زیرا این حادثه، حادثه‌ای منحصربه‌فرد بوده است. اینکه تأسیسات هسته‌ای یک کشور که تحت نظارت آژانس قرار دارد، مورد تعرض قرار بگیرد، امری بی‌سابقه است و هیچ پروتکل یا روشی برای بازرسی در چنین شرایطی وجود نداشته است.»
او ادامه داد: «این همان چیزی بود که در قالب سه دور مذاکرات در وین و تهران دنبال شد. هیئت نمایندگی ایران متشکل از مدیرکل صلح و امنیت بین‌الملل وزارت امور خارجه، با همراهی نماینده سازمان انرژی اتمی، در این مذاکرات شرکت کردند. آخرین دور مذاکرات نیز جمعه و شنبه گذشته برگزار شد. هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم، اما روند گفت‌وگوها مثبت بوده است.
وی افزود: «ملاحظات مربوط به امنیت و ایمنی تأسیسات هسته‌ای ایران، واقعیات میدانی، قانون مصوب مجلس و همچنین ملاحظات شورای عالی امنیت ملی عناصری بودند که مذاکره‌کنندگان ما مدنظر قرار دادند و در مذاکرات خود با آژانس مطرح کردند. منتظریم آخرین گفت‌وگوها انجام شود و متن نهایی توافق میان ایران و آژانس، که دربرگیرنده شیوه تعامل ایران با آژانس در شرایط جدید است، نهایی گردد.
سخنگوی وزارت خارجه همچنین به موضوع جلوگیری ایران از ورود دو بازرس به دلیل انتقال اسناد فردو به مقر آژانس نیز واکنش نشان داد و گفت: «در گزارش [آژانس] از اقدام ایران برای منع ورود مجدد این بازرسان، به‌عنوان اقدامی غیرقابل توجیه نام برده شده است؛ در حالی که از نظر ما این اقدام کاملاً قابل توجیه بود. دلیل آن هم روشن است؛ همان‌طور که خود آژانس نیز اذعان کرد، این اسناد محرمانه اساساً نباید از تأسیسات ما خارج می‌شد.»
مرور اقدامات ایران در 11 روز گذشته
پس از اقدام تروئیکای اروپا در فعالسازی مکانیسم ماشه، دستگاه دیپلماسی اقداماتی را دنبال کرد. مذاکرات با آژانس پیش از این اقدام آغاز شده بود.سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه پس از بازگشت از سفر چین همراه با رئیس‌جمهور، سفری کوتاه و از پیش اعلام نشده به دوحه قطر داشت. عراقچی در این سفر که پنجشنبه گذشته انجام شد، ملاقاتی با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا داشت. این مذاکرات طیفی از موضوعات از جمله دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سایت‌های هسته‌ای ایران و همچنین وضعیت ذخایر اورانیوم با غنای بالا در ایران را شامل می‌شد. در این مدت، نامه‌نگاری‌های ایران با رئیس و اعضای شورای امنیت، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دبیرکل سازمان ملل متحد نیز انجام شد.
نامه مشترک ایران، روسیه و چین
همچنین در جریان سفر عراقچی به چین همراه با رئیس‌جمهور، نامه مشترکی از سوی او و همتایانش از روسیه و چین به شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل نیز منتشر شد. در این نامه، با توجه به استناد طرف اروپایی به اقدامات جبرانی ایران پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام به عنوان نقض توافق، آمده است: «اقدامات جبرانی ایران، از جمله تعلیق اجرای تعهدات برجامی، مشخصاً در پاسخ به خروج آمریکا و نقض تمامی تعهدات آن و پس از دوره‌ای تداوم‌یافته از پایبندی مستمر ایران و عدم اقدام سه کشور اروپایی (E3)/اتحادیه اروپا در جبران وضعیت اجرا شد. گام‌های متقابل برداشته شده توسط ایران نمی‌تواند مبنایی برای فعالسازی مکانیسم «اسنپ‌بک» باشد. غیرقابل پذیرش است که از این مکانیسم برای پاداش دادن به خروج آمریکا و متعاقباً عدم پایبندی سه کشور اروپایی(E3)/اتحادیه اروپا به تعهدات‌شان، از جمله موارد مقرر در بیانیه پس از نشست 25 مه 2018 کمیسیون مشترک برجام، سوءاستفاده شود.»
فشار عجیب مجلس بر دیپلمات‌ها
در کنار این که روند مذاکرات ایران و آژانس کُند پیش می‌رود، جریان تندرو در مجلس نیز فشار زیادی بر مجموعه دولت می‌آورد. با توجه به قانون تعلیق که 4 تیرماه تصویب شد، هر گونه اقدامی در مسیر تعامل ایران و آژانس با حاشیه و واکنش در مجلس همراه است. تا جایی که پس از سفر بازرسان آژانس به تهران برای تعویض میله‌های سوخت نیروگاه بوشهر، این ندای نارضایتی از قانون مصوب در مجلس شنیده شد که اختیار تصمیم‌گیری در مورد مسائل مربوط به آژانس را در اختیار شورای‌عالی امنیت ملی گذاشته است. تعدادی از نمایندگان تندرو مجلس هر اقدامی که در این مسیر انجام میشود را «غیرقانونی» اعلام می‌کنند که باعث ایجاد فشار مضاعف نیز شده است.
موضوع خروج ایران از معاهده عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (NPT) نیز به صورت انحصاری از تریبون‌های جریان تندرو و همچنین مجلس شنیده میشود. پس از فعالسازی مکانیسم، حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نایب‌رئیس اول کمیسیون اصل 90 اعلام کرد که طرح سه‌فوریتی خروج از NPT و قطع همکاری با آژانس را ارائه خواهد کرد. این طرح در سامانه مجلس ثبت و اخیراً گفته شد که قرار است روز یکشنبه – دیروز – در صحن بررسی شد. کامران غضنفری، نماینده تهران این موضوع را در گفت‌وگویی با همشهری اعلام کرد. اما در نهایت اعضای هیئت رئیسه در گفت‌وگوهایی با تسنیم و برنا اعلام کردند که قرار است روز یکشنبه، گزارش کمیسیون امنیت ملی در این موضوع به هیئت رئیسه ارسال شود و طرح مذکور هنوز در دستور قرار نگرفته است.
طرحی که اگر به صحن برود و سه فوریت آن تصویب شود، با توجه به قانون و ماهیت طرح‌های سه‌فوریتی، ظرف یک روز به قانون تبدیل میشود. چراکه کلیات و جزئیات در صحن بدون فاصله بررسی و در صورت تصویب، با حضور اعضای شورای نگهبان در مجلس، تصویب و پس از آن ابلاغ میشود. پس از طرح این موضوع از سوی مجلس، منتقدان مطرح کردند که چنین تصمیمی یک بحث حاکمیتی و کلان است و مجلس در جایگاهی نیست که به تنهایی درباره آن قانونگذاری کند. این موضوع به سیاست‌های کلی برمی‌گردد و در حیطه اختیارات مقام رهبری است. دیروز نیز سخنگوی وزارت امور خارجه گفت که خروج از ان‌پی‌تی باید توسط نظام تصمیم‌گیری شود.