پیام سپاهان - رییس جمهور کشورمان امروز با حضور در تاجیکستان، در احلاس شانگهای شرکت می کند. این نخستین سفر خارجی او از زمانی تشکیل دولت سیزدهم است که به دعوت همتای تاجیکش اتفاق افتاده است. قرار است برای نخستین بار در پانزده سال گذشته در اجلاس شانگهای بحث حضور دائم ایران مورد بررسی قرار بگیرد و شنیده ها حاکی است که درخواست ایران برای پیوستن به این همکاری مورد قبول واقع شود.
روزهای بیست و پنجم و بیست و ششم شهریور هر سال اجلاس سالانه شانگهای برگزار می شود. این سازمان که هشت عضو دائم دارد و کشورهای افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و 6 کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا از شرکا به حساب می آیند. این سازمان به عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال 2001 با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود.
اهمیت شانگهای برای ایران چیست؟
از سال 2005 تا امروز یعنی چهار سال بعد از تشکیل این سازمان ایران درخواست خود را برای اینکه عضو دائمی از کشورهای شانگهای باشد ارسال کرده بود. اما تا امروز این تقاضا از سوی اعضای دائم پذیرفته نشده است. امسال برخی از دیپلمات های روس گفته اند که احتمال پذیرش کشورمان در میان اعضای دائم بالا رفته است.
«بختیر خاکیموف» نماینده روسیه در امور سازمان‌ همکاری‌ شانگهای به خبرگزاری «تاس» گفته که مسکو انتظار دارد سران سازمان همکاری‌ شانگهای در اجلاس تاجیکستان درباره آغاز پذیرش ایران در این سازمان تصمیم‌گیری کنند. او در این رابطه گفت: روند پذیرش یک مرحله‌ای نیست. رویه خاصی در اسناد سازمان همکاری شانگهای پیش‌بینی شده است. ما انتظار داریم که در دوشنبه (پایتخت تاجیکستان)، شورای سران کشورهای عضو درباره آغاز پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای تصمیم‌گیری کنند؛ این یعنی آغاز روند مذاکره برای توافق بر سر اسنادی که بر اساس آنها ایران به چارچوب قانونی و قراردادی سازمان همکاری شانگهای ملحق می‌شود.

از آنجا که ایران به دنبال تثبیت جایگاه خود در شرق است و دولت سیزدهم هم تاکید فراوانی به افزایش ارتباط با کشورهای شرق و همکاری های اقتصادی دارد،‌شانگهای یک فرصت بی نظیر را برای ایران فراهم میکند. این کشورها با هدف برقراری موازنه نفوذ امریکا تشکیل شده اند و در موقعیتی که تهران خود را زیر فشار تحریم هایی که ایالات متحده وضع کرده می بیند، همکاری با کشورهای وثر در شرق می تواند به معنای یافتن راهی برای عبور از بحران باشد.
از آن سو به ویژه با تحولات افغانستان، حضور ایران در شانگهای به عنوان کشوری که مرز بسیار گسترده ای با این کشور دارد، حضورش در میان اعضای دائم اهمیت بیشتری پیدا کرده. پیش از این مخالفت دو کشور تاجیکستان و ازبکستان که روابط سردی با تهران دارند مانع از حضور ایران در شانگهای بود. البته تا پیش از آن یعنی در حد فاصل سال های 2005 تا 2014 به دلیل تحریم ها پذیرش ایران در این سازمان امکان پذیر به نظر نمی رسید.
با همه اینها حضور در شانگهای در ایران همیشه مخالفانی هم داشته است. آنها معتقدند حضور کشورمان در تشکلی که اهداف امنیتی را دنبال می کند، به سود منافع ملی نیست و همچنین برخی دیگر قدرت بالا دست چین و روسیه در شانگهای مدنظر قرار می دهند و همکاری با شانگهای را در جهت مخالف با شعارهای اساسی کشور در زمینه استقلال می دانند. با همه اینها اما به نظر می رسد تفکر اساسی که ایران را مجاب می کند تا به عضویت در شانگهای اصرار ورزد، اهمیت اتحادهای منطقه ای است که ضرورت آن روز به روز بیشتر نمایان می شود. 
اهداف امسال نشست شانگهای کدام است؟

«امام علی رحمان» رئیس جمهوری تاجیکستان هم در گفت و گو با خبرگزاری ملی این کشور در مورد محورهای اصلی نشست دوشنبه گفت: محور اصلی این نشست تقویت موقعیت بالقوه و بین المللی سازمان همکاری شانگهای است. در بحبوحه همه گیری کووید -19 توسعه تجارت و همکاری اقتصادی در فضای سازمان همکاری شانگهای بسیار مهم است. موضوع دیگر که به نظر می رسد اولویت کشورها باشد ماجرای افغانستان است. یکی از دلایلی که پالس های مثبتی در جهت حضور ایران در شانگهای ارسال می شود همین است که کشورهای عضو دائم در شرایطی که طالبان به دنبال بر هم زدن معادلات منطقه هستند، می خواهند که با همه همسایه های افغانستان پشت میزی جدی برای گفتگو و یافتن بهترین راه حل ها بنشینند. 
هدف اصلی شانگهای ایجاد توازن در جهان است . تا از قدرت یک جانبه امنیتی و نظامی و اقتصادی ایالات متحده کاسته شود. اما همواره کشورهای عربی کم ترین اقبال را نشان داده اند و همیشه چنین اتحادی را نادیده گرفته اند. چرا که به عنوان متحدان امریکا در منطقه قصد عصبانی کردن واشنگتن را ندارند. اما کاهش حضور ایالات متحده در منطقه در پی تصمیماتی که بایدن اتخاذ کرده، احتمالا پیوند شانگهای را وارد مرحله تازه ای می کند و به اهمیتش می افزاید. با همه اینها هنوز بسیاری از موانع برای این همکاری های ایران وجود دارند که مهم ترین آن موضوع اف ای تی اف است. بخش مهمی از همکاری ها با شانگهای بعد اقتصادی دارد اما در وضعیتی که ایران به دلیل نپذیرفتن اف ای تی اف، قادر به همکاری های اقتصادی با کشورها نیست، اوضاع پیچیده تر خواهد شد و حتی اگر تهران بتواند خود را در دل اعضای دائم شانگهای جا کند، بعید است که تا پیش از حل شدن اف ای تی اف و حتی تحریم ها بتواند از منافع زیادی برخوردار شود.