بزرگنمايي:

پیام سپاهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست
ایرادات طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی از همان مواد ابتدایی موجود در آن قابل رویت است و از کمیسیون عالی و ساختار، وظایف و اعضای آن شروع می‌شود. این کمیسیون خیلی بزرگ و وسیع دیده شده، اعضا از نظر کمی تعداد زیادی است و هم از نظر کیفی و سطح، سطحی نیست که نهاد تخصصی باشد و بیشتر نهاد سیاسی–تخصصی است.
ابوالقاسم رحمانی/ وضعیت ما در مواجهه با برخی نمایندگان مجلس به شکلی شده که بعد از کلی توقع از نمایندگان و مجلسی‌های قبلی و برآورده نشدن آنها، دل به این مجلس و پسوند و پیشوندهای انقلابی و...اش بسته بودیم که مطالبات اصلی مردم را پیگیری کنند. اما آنها بعد از اینکه به صندلی‌های سبز تکیه زدند، یادشان رفت مردم خارج از ساختمان پارلمان، چه مطالباتی داشتند. یادشان رفت که یکی از اصلی‌ترین مطالبات، شفافیت آرای نمایندگان بود ولی بعد از دوبار رای‌گیری با آن موافقت نکردند و کلی اما و اگر آوردند، انگار یادشان رفت مشکل مردم، مسکن و ماشین و... بود و خودشان ماشین دنای صفر سوار شدند و وام و خانه گرفتند، انگار یادشان رفت جوانان مشکل سربازی و کار و... داشتند، عنبرستانی برای انجام وظیفه یک سرباز به او توهین کرد و انگار یادشان رفت اندک‌دلخوشی خیلی‌ها در این وضعیت همین فضای مجازی و تلگرام و... بود، خیلی‌هایشان هم درآمد بخور و نمیری از همین راه کسب می‌کنند، حالا راه افتاده‌اند برای مسدودسازی آن به اسم ساماندهی و صیانت! حالا شاید این مقدمه خیلی تند به نظر برسد، اما خیلی از خود همین مجلسی‌ها هم این را پذیرفته‌اند و تصدیق کرده‌اند، حتی موافقان طرح اخیر؛ که مجلس بدسلیقگی کرده، زمان‌شناسی نکرده، طرح ناپخته‌ای را ارائه کرده، رئیس مجلس شانه خالی کرده و خلاصه حسابی با روح و روان مردم آن هم در جایگاه نمایندگی مردم بازی کرده است. با این اوصاف، چرا دوباره سراغ این مساله آمدیم و بعد از آن پرداخت‌های مفصل در همین روزنامه و همین صفحه و جلسات متعدد دوباره قرار است از طرحی بنویسیم که بخشی از مسیر تصویب را پشت‌سر گذاشته و ذیل اصل 85 به کمیسیون مربوطه ارجاع شده؟ پاسخ روشن است. هنوز اصل طرح تایید نشده، ما هم به‌خاطر مردم و نگرانی‌هایی که دارند، کوتاه نمی‌آییم. هنوز امیدی هست؛ هم برای اصلاح و هم برای تغییر. حتی اگر از گوشه و کنار صداهایی به گوش برسد که کمیسیون فرهنگی برای تایید و اجرای این طرح، موافقت‌ها را گرفته است.
کوتاه درباره آینده، بعد از اجرای طرح چه اتفاقی می‌افتد؟
دوباره سراغ ایراد گرفتن از مواد مختلف طرح نمی‌رویم، یعنی آن‌قدر هم ما گفتیم و هم همه، از کارشناس و مسئول تا مردم دیگر که بازگو کردن آن صفرای اضافی جنباندن و الکی برگه سیاه‌کردن است. صرفا اشاره‌ای گذرا در ادامه و در سخنان کارشناس به بعضی بخش‌های مهم خواهیم داشت. منتها نیت اصلی همان است که در مقدمه هم اشاره کردم، ارائه راهکار و پیشنهاد برای روزهای پیش‌رو، روزهایی که هم رسانه و هم مردم حسابی چشم و گوش تیز کرده‌اند تا ببینند چگونه رقم می‌خورد و چه بلایی بر سر دسترسی مردم به اینترنت و فضای مجازی خواهد آمد و هم به قول یکی از رفقا، حداقل تکلیف ما با نمایندگان‌مان و برخی دیگر، بیشتر روشن می‌شود و سره از ناسره جدا خواهد شد. بالاخره گاهی یک چیزهایی حکم سنگ محک را دارد، مثل همین طرح و مدافعان و مخالفان آن. ابتدا بد نیست تفسیر بهتر و نزدیک‌تر به اصل بلایی که طرح قرار است به سرمان بیاورد را از زبان وزیر ارتباط بخوانیم. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات در کانال تلگرامی خود درمورد طرح مجلس برای فضای مجازی نوشت: «آخرین پیش‌نویس منتشرشده، نه‌تنها نظامی را برای حکمرانی سایبری کشور ایجاد نمی‌کند، بلکه نظام حکمرانی فضای حقیقی کشور را هم تضعیف خواهد کرد. اختیارات دولت و شخص رئیس‌جمهور به کمیسیونی فراقوه‌ای واگذار شده که قدرت بالاتری از دولت دارد و ریاست آن با رئیس‌جمهور هم نیست. حتی امکان نظارت نمایندگان مجلس بر عملکردها در این حوزه هم ضایع شده است. نهادهای بسیار مهم سیاستگذار کشور مثل شورای‌عالی امنیت ملی، همواره با ریاست رئیس‌جمهور شکل گرفته است. پس درصورت تصویب این پیش‌نویس، حتما با بی‌نظمی بیشتری در حکمرانی کشور مواجه خواهیم بود. بسیاری از صاحبان کسب‌وکارها و حتی پیام‌رسان‌های بومی، مخالفت خود با این پیش‌نویس را اعلام کرده‌اند. پس به‌طور مشخص حمایت موثری از کسب‌وکارها هم در میان نیست. البته با توجه به تحریم‌های گسترده اعمال‌شده بر کاربران ایرانی از سمت شرکت‌های آمریکایی، حمایت از خدمات بومی از سوی حاکمیت هم یک ضرورت است اما مگر می‌شود حمایتی تعریف کنیم که حمایت‌شونده هم آنها را مخرب بداند؟ به نظر نمی‌رسد در مدت چندماهه شبکه‌های اجتماعی فیلتر شوند اما مکانیسم پیش‌بینی‌شده در این پیش‌نویس و ترکیب کمیسیون‌ها و کارگروه‌های تعریف‌شده در آن احتمال اعمال محدودیت گسترده بر پهنای باند پیام‌رسان‌ها و حتی اعمال فیلتر را به‌شدت افزایش داده است. بالا رفتن هزینه اینترنت هم از خروجی‌های دیگر این طرح است. البته در کنار آن نباید افزایش تمایل کاربران ایرانی به‌سمت اینترنت‌های ماهواره‌ای را هم نادیده گرفت. صبر کنیم تا دولت سیزدهم مستقر شود، در گذر کوتاه تغییر دولت‌ها، تصویب چنین مصوبه‌ مهمی به صواب نزدیک نیست. اجازه دهید در فضای کارشناسی و با توجه «واقعی» به حقوق مردم، لایحه و یا طرح در صحن علنی مجلس مطرح و قانونی قابل اجرا برای فضای مجازی تصویب شود.» این‌که طرحی نوشته شود که آذری‌جهرمی با این کارنامه پرانتقاد مدیریتی در وزارت ارتباطات هم به آن بتازد، نوبر است!
پیشنهادهای فرامتنی
و اما پیشنهادهایی برای روزهای آینده که می‌تواند کارگشا باشد، پیشنهادهایی که بهتر است در دو دسته تقسیم‌بندی کنیم، تغییرات متنی و فرامتنی. تغییرات متنی مدنظر به تعبیر درست به مفهوم قلع و قمع کردن کامل طرح البته با حفظ اندک محسنات آن است. محسناتی که ایرادات موجود امکان پرداخت به آنها را هم نداد و نمی‌دهد! این دسته از تغییرات را هم به اختصار اینجا و هم بیشتر و پیش‌تر بررسی کردیم و راهکارها هم ارائه شد و می‌شود. منتها انتظارات و پیشنهادهای فرامتنی را می‌توان در 4 قسمت دسته‌بندی کرد.
1. به‌عنوان اولین پیشنهاد، در گفت‌وگویی که با یکی از نماینده‌ها داشتیم، عنوان شد که مجلس در تمام طول مسیر ارائه تا بررسی و تصویب طرح می‌تواند با جمع‌آوری امضا خواستار مسکوت ماندن طرح و فرارسیدن موعد مناسب آن شود. پس این پیشنهاد می‌تواند یکی از راهکارها برای یکی از اصلی‌ترین انتقادات یعنی کج‌سلیقگی مجلس در ارائه این طرح باشد و زمان بررسی طرح به زمان مناسب‌تر موکول شود.
2. دومین پیشنهاد بررسی دقیق‌تر و موشکافانه‌تر طرح و ایجاد تغییرات گسترده در آن است. می‌دانیم که همواره برای ایجاد تغییرات جزئی طرح‌ها ذیل اصل 85 به کمیسیون ارجاع و آنجا چکش‌کاری می‌شوند، اما این طرح نیاز به تغییرات اساسی دارد و نمی‌توان امید داشت کمیسیون تغییرات شگرفی ایجاد کند. با این همه، انتظار این است که کمیسیون زمان بیشتری خرج کند و از آن جایگاه بالانشینی پایین بیاید و با مدنظر قرار دادن پیشنهادهای دلسوزان و متخصصان به‌طورکل این طرح را تغییر دهد.
3. پیشنهاد سوم اما صبوری مجلس برای تغییر دولت و دخالت وزارت ارتباطات دولت جدید در این ماجرای ساماندهی به فضای مجازی است. در دیدار اخیر رهبری با نمایندگان هم به این مساله اشاره شد که ترجیحا به جای اینکه خود مجلس طرح بدهد، دولت لایحه به مجلس بفرستد و آن‌وقت مجلس آن را چکش‌کاری کند و درنهایت برای تصویب و اجرا به دولت بدهد. به‌هرحال قوه مجریه به‌دلیل اشراف و امکانات می‌تواند لایحه بهتری از این طرح را ارائه کند و چون خودش هم متولی است، بهتر اجرایی کند.
4. اما چهارمین پیشنهاد ناامیدی از مجلس و واقعیت انگاشتن برخی ادعاها مبنی‌بر نهایی بودن همین طرح در مجلس است. در این صورت شورای نگهبان دستاویز مهم رجوع منتقدان و مطالبه‌گران است. انتظار از شورای نگهبان در این صورت وجود دارد که با بازگرداندن طرح به مجلس موجبات تجدیدنظر جدی در آن را ایجاد کند و اجازه ندهد چنین طرحی با این میزان از ایراد و ابهام و با ویرایش‌های فراوان که نشان از همین ناپختگی دارد، گریبانگیر مردم شود.
ایراد اول و اصلی طرح خوشبینانه بودن بیش از حد آن است
سوای این تحلیل‌ها و پیشنهادها، کارشناسان هم هرکدام نقطه‌نظرات خاصی دارند. پیرو همین سراغ آنها رفتیم و محمد کشوری، فعال حوزه دیجیتال به‌عنوان اولین کارشناس ناظر به روزهای پیش‌رو به «فرهیختگان» گفت: «ایرادات این طرح از همان مواد ابتدایی موجود در آن قابل رویت است و از کمیسیون عالی و ساختار، وظایف و اعضای آن شروع می‌شود. این کمیسیون خیلی بزرگ و وسیع دیده شده، اعضا از نظر کمی تعداد زیادی است و هم از نظر کیفی و سطح، سطحی نیست که نهاد تخصصی باشد و بیشتر نهاد سیاسی–تخصصی است. این در شورای‌عالی فضای مجازی موردی ندارد و نکته مثبتی برای شورای‌عالی فضای مجازی است، چون سیاستگذاری می‌کند و طبیعتا در بالاترین سطح از بخش‌های مختلف حاکمیت در آن حضور دارند ولی وقتی یک لایه پایین‌تر می‌شود، کمیسیون تنظیم‌گر تخصصی است، همان نهادها را بیاوریم که غالبا معاونان و روسا هستند و خیلی دانش تخصصی تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی ندارند. از سوی دیگر وظایف دیگری به آن دادیم و اختیارات بقیه جاها مثل وزارت ارتباطات و کمیسیون تخصصی را محدود کردیم. یکی دیگر از موضوعات این بحثی است که اخیرا بسیار سروصدا کرده، یعنی بحث پلتفرم‌های خارجی که به‌وضوح و صراحتا اشاره شده اینها اگر نماینده نداشته باشند، مسدود می‌شوند. این فقط نماینده نیست، طرف می‌گوید یک نماینده معرفی می‌کنیم، قصه «الف» تا «‌ی» است. «الف» را بگویند تا «‌ی» باید بیایند. حدود 12شرط گذاشته است که به جز این، وقتی نماینده معرفی می‌کنید و مجوز بگیرید، 12 شرط را باید اجرا کنید. برای امثال گوگل اگر تنها نماینده معرفی کردن بود که قبول می‌کردند، این نیست. بحث این است که این اول کار است و اگر این را قبول کند، 12 شرط را باید بپذیرد که یکی احراز هویت کاربران است، یکی بحث سرورهای داخل است که تمام اطلاعات را تنها در داخل ذخیره کند. یک زمانی می‌گوییم سرور را داخل کشور بیاورند، یک‌بار می‌گوییم سرور را داخل می‌آورید نباید اطلاعات ایرانی‌ها را خارج ببرید. این دو امر مفصل است. طرف ممکن است بگوید به نفع من است که یک‌سری سرورها را داخل کشور بیاورم ولی اینکه اطلاعات ایرانی‌ها را خارج نکند خود کار بسیار سختی است و سنگ بزرگی است که مشخص است آنها قبول نمی‌کنند. من چشم‌بسته می‌گویم قبول نمی‌کنند. وقتی قبول نکنند بالاخره با بازه زمانی مکلف هستند فیلتر شوند. این طرح واقعا روی فضای ایده‌آل‌گرایانه و اینکه فکر کرده همه چوب جادویی دارند و می‌زنیم و همه‌چیز متفاوت می‌شود، بنا شده است.»
هرچه فضا بیشتر بسته شود، قابلیت کنترل آن هم کاهش می‌یابد
اخیرا و خصوصا در سخنان وزیر ارتباطات به اینترنت ماهواره‌ای هم اشاره شده است، این طرح علی‌رغم ایرادات دیگر، با این مساله هم احتمالا دچار چالش می‌شود. کشوری در این‌باره هم گفت: «اینترنت ماهواره‌ای قطعا این طرح را با چالش مواجه می‌کند، منتها در بحث استارلینک باید دقت کنیم. در استارلینک شخصا تهدید را از این منظر می‌بینم، برخی می‌گویند استارلینک می‌آید و مردم از این استفاده می‌کنند، از نظر من غیرممکن است. این‌که مردم آن را می‌گیرند و از اینترنت داخلی استفاده نمی‌کنند در مقام عمل نشدنی است، همانند ایده‌آل‌گرایی است. جدای از اینکه قیمت بالایی دارد و ماهانه نزدیک به 3میلیون تومان هزینه اشتراک دارد و تجهیزاتش چندین میلیون تومان است، فرض کنیم بحث پول نیست اما این در داخل در کوتاه‌مدت و میان‌مدت نمی‌شود ولی تهدید اینجاست که کافی است شبکه ملی اطلاعات، فیلترینگ و... را انجام ‌دهیم که در مواقع بحرانی یا در سایر موارد شبکه را کنترل کنیم. این شبکه همانند سدی است که این را با سیمان محکم کردند و یکباره 100 سوراخ در آن به اندازه انگشت دست ایجاد می‌شود. کل دیوار بتنی سوراخ نمی‌شود، 100 سوراخ به اندازه انگشت دست ایجاد می‌شود؛ این آسیب‌پذیر شده است. کافی است استارلینک در ایران 50 هزار نفر مخاطب بگیرد، کسانی که حاضر هستند این پول را بدهند غالبا افراد سطح بالایی هستند، یعنی آدم روستایی این اینترنت را استفاده نمی‌کند. کافی است 50 هزار نفر در ایران استارلینک را دریافت کنند. فرض کنید اتفاقی همچون آبان 98 رخ دهد، قطع شدن اینترنت کارایی خود را از دست می‌دهد، چون هدف آن زمان این بود که کلیپ‌ها و فیلم‌ها از درگیری فرستاده نشود که درگیری را تشدید کند. وقتی 50 هزار نفر در ایران دارید که عمدتا قشر نخبه و فعال اجتماعی و خبرنگار هستند، از پیام‌رسان‌های داخلی این فیلم و عکس پخش می‌شود و ممکن است بگویند قابل کنترل است ولی به این راحتی نیست، وقتی مقیاس بالا برود و یکباره 3-2 میلیون نفر یک محتوایی را به اشتراک بگذارند، به‌راحتی نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم. این به 50 هزار هاب می‌رسد و از طریق آن به شبکه جهانی می‌رود. اهمیت این همانند سوراخ شدن سد بتنی است و این بسیار نزدیک است. ممکن است سال دیگر همین زمان 50 هزار نفر در ایران داشته باشیم که استارلینک استفاده می‌کنند. هرقدر از این‌سو سخت‌تر بگیرید و هرچه فضا را بیشتر ببندید، انگیزه برای اینکه به‌سمت استارلینک بروند، بیشتر می‌شود. اگر یوتیوب را باز کنیم، طرف چرا باید استارلینک بگیرد؟ فقط کسانی که می‌خواهند محتوای غیراخلاقی استفاده کنند به آن سمت می‌روند. وقتی اینها را می‌بندید انگیزه را ایجاد می‌کنید افراد زیادی در مقیاس چند ده هزار و چند صدهزار به این سمت می‌روند که امثال استارلینک‌ها را خریداری کنند. برای آنها توجیه دارد که ماهی 2.5 میلیون هزینه کنند چون می‌خواهند یوتیوب و تلگرام استفاده کنند.»
چند ماه بعد و با دخالت دولت این طرح در قالب لایحه به مجلس برود
این کارشناس حوزه فناوری در پایان گفت: «این طرح بنا به گفته برخی که می‌گویند ایراد دارد، طبیعی است که به کمیسیون می‌رود تا ایرادهای آن رفع شود، اما این در مواردی است که ایرادات جزئی باشد. اگر قرار باشد طرحی را همان‌طور که تدوین‌کننده‌ها بیان می‌کنند، تصویب کنیم که شدنی نیست. چیزی که الان وجود دارد 80-70 درصد این طرح با چیزی که قبلا بوده، تفاوت داشته است. این نشان می‌دهد طرح اولیه خیلی خام بوده که 70درصد تغییر کرده است. الان هم ایراداتی که منتقدان می‌گیرند تغییر جدی می‌طلبد، اگر قرار باشد تغییر جزئی داشته باشد، می‌پذیریم که به کمیسیون برود ولی این برای مواردی است که تغییرات ماهوی نباشد. اگر قرار باشد تغییرات خیلی جدی باشد این ایراد وارد نیست که می‌رود به کمیسیون و اصلاح می‌شود. اگر قرار است این میزان تغییر کند، چرا این‌طور دفاع می‌شود؟ بهترین راهکار را این می‌بینم که طرح تغییر اساسی کند و حتما با همکاری دولت باشد یعنی ترجیحا به‌صورت لایحه باشد چون رهبری تاکید کردند که مصوبات و قوانین بهتر است به‌صورت لایحه بیاید ولی اگر قرار باشد دستپخت مجلس باشد و ایرادات داشته باشد ضمن اینکه دولت مستقر نشده و وزیر مشخص نیست، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی مشخص نیست، به نظر من باید هم از نظر زمانی چند ماه فرصت داده شود و هم دولت نقش جدی و محوری داشته باشد و هم تغییر اساسی کند؛ یعنی ایراداتی که منتقدان می‌گیرند، ایرادات تخصصی است. بگذریم، جنجال‌هایی که در فضای عمومی است، نگرانی‌های کاربران عادی از منظر استفاده عمومی است و شاید تخصصی نیست، هرچند دغدغه جدی است یعنی وقتی با یک امری میلیون‌ها نفر مخالف هستند، حکمرانی نمی‌شود چون طرحی را اجرا می‌کنید که میلیون‌ها نفر از مردم کشور شما با آن مخالف هستند و اساسا بدان اعتراض دارند.»