بزرگنمايي:

پیام سپاهان - بررسی آمارهای بودجه خانوار در دهه 90 چند نکته قابل توجه را نشان می دهد. نخست اینکه هزینه واقعی (هزینه اسمی منهای تورم) خانوارهای شهری در یک دهه به میزان 20درصد کاهش یافته که این رقم برای خانوار روستایی 31درصد بوده است. این موضوع نشا می دهد روند مصرف خانواده های شهری و روستایی ایران در این سال ها کاهشی بوده است. میزان درآمد واقعی خانوار شهری نیز به میزان 3درصد و خانوار روستایی 10درصد افت کرده است. این دو معیار در دهه 80 افزایشی ثبت شده بودند. همچنین رقم ضریب جینی نیز طی این دهه افزایش یافته و حکایت از عمیق تر شدن شکاف درآمدی میان خانوارهای غنی و ضعیف دارد. به نظر می رسد که متهم اصلی، ذوب شدن رفاه خانوار، وقوع دو قله تورمی در ابتدا و انتهای دهه است که باعث شد درآمد و هزینه خانوار، از رشد انفجاری قیمت ها عقب بیفتد. علاوه بر این در کنار تورم بالا، رشد اقتصادی نزدیک صفر در این دهه سطح رفاه و مصرف خانوارهای ایرانی را کاهش داده است.
مرکز آمار ایران اطلاعات مربوط به درآمد و هزینه خانواده شهری و روستایی را در قالب گزارشی منتشر کرد. طبق این گزارش که بر اساس آمارگیری از 19هزار و 306 خانوار نمونه در نقاط شهری و 18هزار و 251 خانوار نمونه در نقاط روستایی به دست آمده، متوسط درآمد و هزینه ماهانه خانوار شهری در سال 99 به ترتیب حدود 2/ 6 و 2/ 5 میلیون تومان بوده است که نسبت به سال 98 به ترتیب رشدی معادل 38 درصد و 31 درصد داشته است. اما این افزایش نباید موجب سردرگمی ما شود، با بررسی آمارها مربوط به درآمد و هزینه خانوارهای شهری و روستایی در دهه 90 درمی یابیم که وضعیت خانوار های ایرانی در این دهه تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. بررسی ها نشان می دهد وجود دو قله تورمی در ابتدا و انتهای دهه 90 باعث شده تا بودجه خانوار ایرانی از افزایش قیمت ها جا بماند. طبق آمار تعدیل شده بر اساس تورم هزینه متوسط خانوار شهری در سال 99 نسبت به سال 90 بیش از بیست درصد کاهش یافته است. خانوار روستایی وضعیت بدتری دارد و در همین بازه زمانی میزان هزینه خانواده های روستایی بیش از 31 درصد کاهش یافته است. روند تغییرات رفاه در میان خانوارهای ایرانی حاکی از آن است که درسال 94 و همزمان با نهایی شدن برجام، روند نزولی هزینه خانوار متوقف شده و دوباره شاهد افزایش بوده است، اما با خروج آمریکا از توافق هسته ای در سال 97، بار دیگر روند کوچک شدن سفره ایرانیان از سر گرفته شد. روند نزولی بررسی شاخص های دیگر مانند ضریب جینی حاکی از آن است که این کاهش رفاه خانوار از توزیع یکسانی برخوردار نیست؛ ضریب جینی در دهه 90 روندی صعودی را طی کرده و حاکی از آن است که وضعیت نابرابری در جامعه ایران به سمت افزایش شکاف رفاهی میان خانواده های ایرانی حرکت کرده است.
هزینه و درآمد خانوار ایرانی در سال 99
مرکز آمار در گزارشی اطلاعات مربوط به درآمد و هزینه خانوارهای ایرانی را منتشر کرد. در این گزارش به جای بررسی درآمدها، بر بررسی هزینه های خانوار تمرکز می شود؛ چرا که افراد به دلایلی مانند مالیات از اظهار درآمد حقیقی خود خودداری می کنند و به همین دلیل با استفاده از هزینه های خانوار در بررسی ها، نتایج دقیق تر و قابل اعتناتری حاصل می شود. براین اساس در سال 99 متوسط هزینه کل خالص سالانه یک خانوار شهری به 62میلیون و 139 هزار تومان رسیده که نسبت به رقم مشابه در سال 98 حاکی از افزایش 31 درصدی هزینه خانوارهای شهری است. از این مبلغ بیش از 16میلیون تومان هزینه مواد خوراکی و دخانی شده و بالغ بر 46 میلیون تومان از هزینه های خانوار، سهم هزینه های غیرخوراکی است. در میان هزینه های خوراکی گوشت و «نان و غلات» هر کدام با سهم 21 درصدی بالاترین سهم از هزینه های خوراکی را به خود اختصاص داده اند و میوه ها و سبزی ها با سهم 19 درصدی از این هزینه ها در جایگاه بعدی هزینه های خوراکی قرار گرفته است. در میان هزینه های غیرخوراکی خانوارهای شهری بالاترین سهم به مسکن، سوخت و روشنایی تعلق دارد که 50 درصد هزینه ها را به خود اختصاص داده است. حمل و نقل و ارتباطات و بهداشت و درمان به ترتیب با سهم 13 و 12 درصدی از هزینه های غیرخوراکی خانوار شهری در رتبه های بعدی قرار دارند. در بخش خانوار های روستایی اوضاع اندکی متفاوت است. در سال 99 متوسط هزینه خانوار های روستایی به 34 میلیون و 67هزار تومان رسیده است که نسبت به سال گذشته 5/ 30 درصد رشد را تجربه کرده است. از این مبلغ بیش از 13میلیون و 645 هزار تومان هزینه مواد خوراکی و دخانی شده و بالغ بر 20 میلیون تومان از هزینه های خانوار روستایی سهم هزینه های غیرخوراکی است. در میان هزینه های مربوط به کالاهای خوراکی نان و غلات و فرآوردهای آنها 25 درصد از کل هزینه خوراکی هارا به خود اختصاص داده است. گوشت با سهم 21 درصدی و میوه و سبزی ها با سهم 17درصدی در رتبه های بعدی هزینه های خوراکی قرار گرفته اند. در بخش هزینه های غیرخوراکی خانوارهای روستایی، مسکن بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. براساس آمار سهم مسکن از هزینه های غیرخوراکی 32 درصد است؛ حمل و نقل و ارتباطات با 20 درصد و بهداشت و درمان با 16 درصد، رتبه های بعدی سهم از کل هزینه غیرخوراکی خانوار روستایی را به خود اختصاص داده اند.
رفاه در دهه 90
به رغم افزایش بیش از 30 درصدی هزینه خانوارها در سال 99، آمار تعدیل شده بر اساس شاخص تورم حاکی از نتایج دیگری است. در سال 99 هزینه های واقعی خانواده شهری حدود 5 درصد و هزینه های واقعی خانواده روستایی 4/ 4 درصد کاهش را تجربه کرده است. البته این وضعیت محدود به سال 99 نیست و در دهه 90 شمسی کاهش هزینه خانواده ها و به تبع آن کاهش رفاه آنها یک روند کلی حاکم برفضا است. طبق اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار و با استفاده از شاخص قیمت مصرف کننده، می توان دریافت که هزینه خانوار شهری در دهه 90 بیش از 20درصد کاهش یافته است. در بخش روستایی، کوچک شدن سفره ایرانیان سرعت بیشتری داشته و در همین دوران هزینه خانوارهای روستایی بالغ بر 31 درصد کاهش یافته است. همچنین باید به این موضوع اشاره کرد که درآمد خانوار شهری در دهه 90 بیش از 9/ 2 درصد و درآمد خانوار روستایی 7/ 10درصد کاهش را تجربه کرده است. در این سال ها حدفاصل میان سال 94 و 96 استثنا محسوب می شود. با به نتیجه رسیدن توافق هسته ای در سال 94 و برداشته شدن تحریم های نفتی، این روند کاهش متوقف شد و دوباره به فاز صعودی بازگشت. این روند تا سال 96 ادامه پیدا کرد و باعث شد تا سطح هزینه ها به سطح ابتدای دهه 90 بازگردد. اما دیری نپایید که این روند دوباره نزولی شد؛ با خروج آمریکا از توافق هسته ای بار دیگر هزینه و درآمد خانوارها روند نزولی به خود گرفت و سفره ایرانیان کوچک تر شد اما این تنها نکته منفی رفاهی این سال ها نیست. در دهه90، شکاف درآمدی و هزینه ای میان خانوارهای ایرانی افزایش یافت. یکی از شاخص های سنجش نابرابری درآمد جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی عددی است بین صفر و یک و یا بین صفر و صد درصد که در آن صفر به معنی توزیع کاملا برابر درآمد یا ثروت و عدد یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است. آمار مربوط به ضریب جینی در سال های دهه 90، حاکی از بزرگ تر شدن این شاخص است و نشان می دهد که وضعیت رفاه کشور به سمت بیشتر شدن نابرابری درآمد و ثروت حرکت کرده است.
استفاده خانوارها از لوازم عمده زندگی
مقایسه درصد خانوارهای شهری استفاده کننده از لوازم عمده زندگی در سال 1398 نسبت به سال1399 حاکی از آن است خانوارهای استفاده کننده اتومبیل شخصی بدون تغییر 1/ 53، یخچال فریزر از 2/ 70 به 9/ 71، جاروبرقی از 7/ 91 به 5/ 91، ماشین لباسشویی از 1/ 87 به 3/ 87، ماشین ظرفشویی بدون تغییر6/ 7 و اجاق گاز از 1/ 99 به 9/ 98 درصد تغییر یافته است. در مناطق روستایی نیز مقایسه درصد خانوارهای روستایی استفاده کننده از لوازم عمده زندگی در سال 1398 نسبت به سال 1399 نشان می دهد خانوارهای استفاده کننده اتومبیل شخصی از 7/ 32 به 1/ 34، یخچال فریزر از 4/ 50 به 7/ 52، اجاق گاز از 4/ 98 به 3/ 98، جاروبرقی از 9/ 65 به 5/ 67و ماشین لباسشویی از 5/ 56 به 1/ 58 درصد تغییر یافته است.
مقایسه درآمد و هزینه خانوار استان های کشور
بررسی آمارهای مربوط به هزینه خانوارها در استان های مختلف کشور حاکی از آن است که بالاترین میزان هزینه خانوار شهری در کشور به استان تهران تعلق دارد. هزینه هر خانوار شهری در سال 99 بالغ بر 95میلیون و 701هزار تومان بوده است. استان های البرز با 72 میلیون و 798 هزار تومان و مازندران با 66میلیون و 264 هزار تومان در رتبه های بعدی هزینه خانوارهای شهری قرار دارند. از سوی دیگر خراسان شمالی با 35 میلیون و 194 هزار تومان، کرمان با 37 میلیون و 645 هزار تومان و اردبیل با 39 میلیون و 725 هزار تومان کمترین میزان هزینه خانوار شهری میان استان های کشور را به خود اختصاص دادند. در میان خانواده های روستایی بالاترین هزینه به استان های البرز، تهران و مازندران تعلق دارد؛ هزینه خانوارهای روستایی در این استان ها به ترتیب 56 میلیون و 642 هزار تومان، 51 میلیون و 769 هزار تومان و 51 میلیون و 763 هزار تومان بوده است. کمترین میزان هزینه خانوارهای روستایی نیز به استان سیستان و بلوچستان تعلق دارد. این رقم در این استان پهناور بالغ بر 18 میلیون و 39 هزار تومان است. استان های خراسان شمالی با 19 میلیون و 993 هزار تومان و خراسان جنوبی با 21 میلیون و 702 هزار تومان در رتبه های بعدی کمترین میزان هزینه خانوارهای روستایی قرار دارند.