چاپ

پیام سپاهان - واقعیت ها و چالشهای ورود آب به سد زاینده رود و برداشت های آن به طرق مختلف در بالادست با توجه به بارندگی های مطلوب سال جاری با حضور کارشناسان مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
سد زاینده رود در 110 کیلومتری غرب اصفهان به عنوان یکی از اصلی ترین سدهای مرکز کشور در سال 1349 با ظرفیت 1.4 میلیارد مترمکعب بهره برداری شد.
سد زاینده رود، بتنی از نوع قوسی ضخیم 2 انحنایی است که در بدنه آن تأسیسات آبگیرهای نیروگاه برق آبی، آبگیرهای تحتانی، تخلیه کننده های طغیان و تونل و گالری های افقی تعبیه شده است.
زاینده رود بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌ های زاگرس مرکزی سرچشمه می گیرد، در فلات مرکزی کشور پیش می‌ رود و به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می ‌ریزد.
منابع تأمین آب زاینده رود شامل حوضه آبریز زاینده رود ( چشمه دیمه، چشمه نمک، آب زری، آب چم دره ، آب خوربر، آب نالشگران، آب دره قاضی، آب تنگه گزی، آب دولت آباد و رودخانه پلاسجان)، تونل اول و دوم کوهرنگ و تونل چشمه لنگان است.
این رودخانه در طول تاریخ، منشا تمدن ساز در فلات مرکزی کشورمان بود و اقتصاد، کشاورزی، معیشت و حتی بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی دوره های مختلف به آن وابسته بوده است.
زاینده رود در سال های گذشته به دلیل تغییرات اقلیمی، خشکسالی های متوالی، تراکم جمعیت و برداشت های بی رویه به یک رودخانه فصلی، تبدیل و در پایین دست بویژه در فصل های گرم سال با خشکی مواجه شد.
به دنبال بارش برف و باران در شرق و غرب استان اصفهان در 2 ماه اخیر، بسیاری از رودخانه های فصلی منطقه جاری و برخی رودخانه های دائمی که به دلیل خشکسالی کم آب شده بودند دوباره لبریز شدند اما سد زاینده رود تا کنون حدود 600 میلیون متر مکعب (نزدیک به 50 درصد) آبگیری شده است.
به گفته کارشناسان، در زمان حاضر کل ذخیره آبی در سدهای کشور نزدیک به 50 میلیارد متر مکعب است در حالی که سهم سد زاینده رود که آب مورد نیاز فلات مرکزی و حدود پنج میلیون تَن ( 6 درصد از جمعیت کشور) را تامین می کند از این میزان، فقط حدود یک درصد است.
با وجودی که در ماه های پایانی سال گذشته و فروردین امسال بارش های خوبی در نقاط مختلف کشور از جمله بالادست سد زاینده رود داشتیم اما بر خلاف تصورهای اولیه، ورودی سد زاینده رود آنطور که باید نبود و تاکنون یک سوم آن آبگیری شده است.
این موضوع سوالات و دغدغه هایی را برای مردم و مسوولان استان اصفهان بوجود آورد که آیا با توجه به شرایط موجود می توان انتظار سال پُر آبی را داشت یا مانند یک دهه اخیر در تامین آب مورد نیاز آشامیدنی، کشاورزی، محیط زیست و صنعت با مشکلاتی مواجه خواهیم بود.
خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز اصفهان در همین ارتباط میزگردی با عنوان ` بررسی آخرین وضعیت سد زاینده رود پس از بارندگی های اخیر ` را با حضور بابک ابراهیمی معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای استان اصفهان، حمیدرضا صفوی عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان و متخصص امور آب، ناصر حاجیان نویسنده کتابهای زاینده رود و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان و متخصص امور منابع آب، اسفندیار امینی دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی استان اصفهان و حشمت الله انتخابی نویسنده کتاب زاینده رود و عضو جمعیت دوستداران محیط زیست(طبیعت یاران) استان اصفهان برگزار کرد.
در این میزگرد از مسوولان اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان دعوت شدند که حضور نیافتند.
این کارشناسان، از جمله دلایل عدم آبگیری زیاد سد زاینده رود با وجود بارندگی های اخیر را وجود بندها و سدهای کوچک در بالادست، وجود نقاط برداشت و چاه های فراوان مجاز یا غیر مجاز در بالادست و حریم رودخانه ، عدم تعادل بین مصارف و منابع آب، افت شدید رطوبت خاک، مصرف بدون حساب آب ، آب نشدن حجم زیادی از ذخیره برفی و اجرا نشدن برخی مصوبه ها و قوانین در حوزه آب برشمردند.
** مهمترین چالش حوضه زاینده رود، عدم تعادل بین مصرف و منابع است
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای اصفهان گفت: در سال های گذشته هر یک میلی متر بارش در سرشاخه های زاینده رود یک میلیون متر مکعب آب تولید می کرد.
بابک ابراهیمی با بیان اینکه تا کنون 2 هزار و 120 میلی متر بارندگی در بالادست سد زاینده رود داشتیم، تصریح کرد: باید تا پایان سال آبی صبر و سپس میزان آب ورودی به سد را محاسبه کنیم.
ابراهیمی با اشاره به اینکه از 15 سال گذشته تا کنون این ضریب کاهش یافته و به حدود 0.8 رسیده است، خاطرنشان کرد: پارسال حدود 634 میلی متر بارش داشتیم که از زمان ساخت سد زاینده رود تا کنون چنین رقم پایینی، بی سابقه بود.
وی افزود: وقتی در بالادست سد، میزان مصرف به اندازه سال گذشته باشد طبیعی است که بسیاری از مخازن، خالی شده است و آب های تولیدی از بارندگی ها صرف تغذیه و تکمیل آنها می شود و تولید روان آب ها کاهش می یابد.
ابراهیمی به موضوع آبخیزداری اشاره و خاطرنشان کرد: ما با خود عملیات آبخیزداری مشکلی نداریم زیرا هدف اصلی آن کنترل سیلاب و فرسایش خاک است اما مشکل اینجاست که این موضوع به عنوان ابزاری برای توسعه کشاورزی استفاده می شود.
وی توضیح داد: بندهای آبخیزداری باید دِبی سیلاب ها که پیک تند دارند را بگیرند، آن را ذخیره کنند و سپس به جای اینکه در یک روز این آب آزاد شود، چند روز بعد رها شود تا جلوی آثار سوء سیلاب گرفته شود.
ابراهیمی تصریح کرد: اما اگر این آب، کنترل و تحت آن شبکه و کشاورزی تولید شود یعنی از روی حقابه ها مانند زیست محیطی و کشاورزان، برداشت شده است.
وی خاطرنشان کرد: وزارت جهاد کشاورزی اجازه داشته است سدهایی تا ارتفاع 30 متر با هدف آبخیزداری بسازد اما در آن اصلا بحث تخصیص عنوان نشد زیرا مصرفی مطرح نبود.
ابراهیمی به مجموع برداشت های مستقیم صورت گرفته از روش های مختلف مانند پمپاژ ها و بندهای آبخیزداری اشاره و اضافه کرد: سال 1360 مجموع زمین های کشاورزی در بالادست رودخانه در اصفهان و چهارمحال و بختیاری 30 هزار هکتار و الگوی کشت آنها بیشتر زراعت بود.
معاون برنامه ریزی آب منطقه ای اصفهان ادامه داد: اما از آن سال تا کنون مجموع زمین های کشاورزی در بالادست سد زاینده رود در محدوده استان اصفهان به 62 هزار و در چهارمحال وبختیاری به 14 تا 16 هزار هکتار رسید که جمع آن حدود 80 هزار هکتار می شود.
ابراهیمی گفت: از طرفی وقتی خروجی سد زاینده رود به منطقه بِن و سامان می رسد 20 هزار هکتار نیز سطح سبز آنجا وجود دارد یعنی در مجموع حدود 95 تا یکصد هزار هکتار اراضی زیر کشت در بالاست داریم.
وی با بیان این که 70 هزار هکتار نیاز آبی در سه دهه اخیر به این محدوده اضافه شد، افزود: این میزان سطح سبز حدود 300 تا 400 میلیون متر مکعب آب نیاز دارد.
وی با اشاره به اینکه تونل دوم کوهرنگ 224 میلیون متر مکعب و چشمه لنگان 130 میلیون متر مکعب (در مجموع 350 میلیون متر مکعب) آورده آبی به حوضه آبریز زاینده رود دارند، تصریح کرد: از طرفی در پایین دست، مصارف صنعت، کشاورزی و آب آشامیدنی (اصفهان و یزد) را داریم.
به گفته وی 170 میلیون متر مکعب سهم تالاب گاوخونی است که در سال های اخیر تخصیص نیافت و بیشتر به بخش کشاورزی داده شد.
معاون برنامه ریزی آب منطقه ای اصفهان اظهارداشت: با توجه به توسعه 60 هزار هکتاری اراضی زیر کشت و سطح سبز در بالادست و مصارفی مانند صنعت و آب آشامیدنی، با چالش بزرگی در حوضه زاینده رود یعنی عدم تعادل بین منابع آبی و مصارف مواجهیم.
** ذخیره سد زاینده رود تا شهریور 600 میلیون متر مکعب پیش بینی می شود
ابراهیمی با طرح این سئوال که مگر آبی وجود داشت که ما (سازمان آب منطقه ای) نمی خواست جریان یابد، گفت: سال گذشته هیچ آبی پشت سد نبود و اگر بارش های خرداد به دادمان نرسیده بود برای تامین آب آشامیدنی مردم با مشکلات جدی مواجه می شدیم.
وی افزود: بر اساس پیش بینی هایی که با توجه به شرایط نرمال داشتیم برای امسال میزان آب باقی مانده در سد تا شهریور را حدود 300 میلیون متر مکعب تخمین زده بودیم اما با توجه به بارش های صورت گرفته، پیش بینی می شود که به 600 میلیون برسد.
ابراهیمی خاطرنشان کرد: امسال با توجه به شرایط پیش آمده احتمال افزایش مهاجرت ها به اصفهان وجود دارد که نیاز آب آشامیدنی را بیشتر می کند.
وی با تاکید بر اینکه اگر خودمان را با داشته های آبی مان تطبیق ندهیم با مشکل مواجه می شویم، گفت: در زمان حاضر ورودی سد 150 متر مکعب و خروجی، 85 متر مکعب بر ثانیه است.
ابراهیمی با اشاره به این که میزان ورودی آب به سد در حال کاهش یافتن است، افزود: میزان ذخیره پشت سد زاینده رود در زمان حاضر حدود 600 میلیون متر مکعب است و تا پنج ماه آینده میزان آب ورودی با خروجی از سد، متعادل خواهد شد.
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای اصفهان تاکید کرد: با توجه به شرایط موجود، لازم است که سیستم های انقباضی و صرفه جویی های پارسال در سال جاری ادامه داشته باشد، الگوی کشت تغییر کند و بازچرخانی آب در صنایع جدی تر گرفته شود.
ابراهیمی با بیان اینکه درآمد آبی حوضه زاینده رود مشخص است، افزود: اما ما داریم بیشتر آن را خرج و اضافه برداشت می کنیم در نتیجه حجم آب پشت سد کاهش می یابد.
وی ادامه داد: در نتیجه یا باید منابع آبی جدید تعریف کنیم یا مصارف را کاهش دهیم تا بتوانیم مشکلات را به حداقل برسانیم.
این متخصص آب زمین شناسی با بیان اینکه اگر به صورت کوتاه مدت به مشکلات و مسائل حاضر نگاه کنیم، تحت فشار قرار می گیریم، تصریح کرد: بخش زیادی از این موضوع به مسائل فرهنگی و اجتماعی برمی گردد که وزارت نیرو برای ایجاد مطالبه عمومی و افزایش سطح آگاهی در این زمینه اقدام کرده است.
ابراهیمی، مهمترین دلایل عدم تعادل در مصرف و تولید آب را مسائل اقتصادی و قانونی دانست و گفت: برای تامین منابع آب جدید باید از انتقال آب بین حوضه ای، باران زایی و شیرین کردن آب دریا استفاده کنیم.
وی با اشاره به اینکه تولید باران، مسائل خاص خود را همراه دارد، افزود: هزینه های شیرین کردن آب دریا نیز بسیار بالا و به ازای هر یک متر مکعب با قیمت فعلی دلار حدود 500 تا 600 هزار ریال است.
ابراهیمی با بیان اینکه پیش بینی های اولیه مبنی بر یک میلیارد و 300 میلیون متر مکعب آب در سد زاینده رود بود، اظهارداشت: از این مقدار، 540 میلیون برای کشاورزی، 320 میلیون برای آب آشامیدنی و 44 میلیون متر مکعب برای حقابه زیست محیطی در نظر گرفته شد.
وی نیز با تاکید بر این که تالاب گاوخونی هنوز سیراب نشده است، خاطرنشان کرد: تا کنون کمتر از 10 میلیون متر مکعب آب وارد این تالاب شده است.
به گفته وی محیط زیست نیز موضوعی مانند کشاورزی است و دوستداران آن مانند کشاورزان باید پیگیر مطالبات خود باشند.
ابراهیمی با اشاره به اینکه بارش های شدید امسال در استان های گلستان، لرستان و خوزستان رخ داد، تاکید کرد: در شمال شرق زردکوه سیلاب ایجاد شد و اگر سد زاینده رود نبود، نیمی از اصفهان با سیل می رفت.
معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای اصفهان به برخی آمار و ارقام حوضه های کرخه و کارون اشاره و اضافه کرد: فروردین امسال حدود 14 تا 15 میلیارد متر مکعب آب مدیریت نشده از این منطقه به خلیج فارس ریخت و از دست رفت درحالیکه این میزان می توانست آب 10 سال فلات مرکزی را تامین کند.
وی، میزان افزایش بارش ها در حوزه کارون و کرخه را 200 تا 300 درصد اعلام و اضافه کرد: در حوضه زاینده رود، متوسط بارش ها نزدیک به میزان نرمال است.
ابراهیمی با بیان اینکه سر ریز شدن آب از سدها به این معناست که آب به درستی کنترل نشده است، ادامه داد: اگر در استان ها، سدهایی با ضوابط مشخص برای سیلاب ساخته شده بود با این هدف که آب های ذخیره شده بعدا رها سازی شود، بسیاری از این مسائل پیش نمی آمد.
ابراهیمی خاطرنشان کرد: سال گذشته سدهای استان خوزستان حدود 14 میلیارد متر مکعب آب داشتند درحالیکه استان اصفهان را با 700 میلیون متر مکعب آب نگه داشتیم.
به گفته وی، برخی استان ها برای اینکه منابع آبی خود را از دست ندهند، با استان های بالادست خود درباره اجرای طرح های آبی، مشکل ایجاد کردند.
** چهار دلیل اصلی برای کم بودن آورد آبی سد زاینده رود
عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: چهار دلیل اصلی برای اینکه آورد کافی در پشت سد زاینده رود نداریم، وجود دارد.
حمید رضا صفوی افزود: چاه هایی در غرب اصفهان در فاصله 200 متر با یکدیگر حفر شده است که مصرف فوق العاده آب را بهمراه دارد.
این متخصص امور آب ادامه داد: از طرفی ما در یک دهه اخیر خشکسالی داشتیم و آب سبز و رطوبت خاک بسیار کم شد در نتیجه ظرفیت تبخیر آب افزایش یافت به همین دلیل روان های چندانی در مقایسه با حجم بالای بارندگی نداریم.
وی با اشاره به کاهش آب های زیرزمینی، تصریح کرد: بخش هایی از آب در بالا دست توسط چشمه ها وارد رودخانه می شود که بخشی از آنها به عنوان منابع ذخیره باقی می ماند.
این استاد دانشگاه به ساختارهای موجود در کشاورزی شرق و غرب اصفهان اشاره و اضافه کرد: این وابستگی صنفی که بین این کشاورزان وجود دارد را در بالادست نداریم بهمین دلیل هیچ حساب و کتابی برای کشاورزان و حسابرسی برداشت آب بین آنها وجود ندارد.
وی به عنوان مثال به تونل چشمه لنگان اشاره و تصریح کرد: این تونل با هدف تامین حدود 130 میلیون متر مکعب آب برای زاینده رود برای برطرف کردن کمبودها ایجاد شد اما اکنون آبی که وارد رودخانه می کند حتی از دبی قبل از احداث تونل کمتر است زیرا آب پایدار، کشاورزی را به شدت توسعه داده است.
صفوی با بیان این که پیش از این کشاورزی با آب ناپایدار انجام می شد، اضافه کرد: اما اکنون الگوهای کشت تغییر کرد و کشت های پُر آب مانند پیاز انجام می شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به ذخیره برفی در بالادست سد، توضیح داد: همچنان باید منتظر آب شدن این برف ها باشیم که پیش بینی می شود تا اواسط خرداد بطول بینجامد.
وی به موضوع بندهای آبخیزداری اشاره و خاطرنشان کرد: مقرر بود این طرح ها با هدف حفاظت از آب و خاک اجرا شود نه مصرف آب و خاک اما مصرف کننده جدید ایجاد کرد.
صفوی ادامه داد: وقتی زمین دولتی و منابع طبیعی، آب و انرژی، رایگان باشد در نتیجه ویلاسازی و طرح های درآمدزایی نیز بوجود می آید.
وی خاطرنشان کرد: همچنین طرح های آبخیزداری باید با درختان غیر مثمر باشد درحالی که با درختان مثمر انجام می شود.
صفوی ادامه داد: وقتی در پایین دست رودخانه این احساس بوجود آمد که آبی نخواهد آمد بسیاری از کشاورزان و سرمایه گذاران در بالای سد سرمایه گذاری کردند از منبع استفاده می کنند در نتیجه ورودی به سد طبق سال های قبل نبود.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه وزارت نیرو باید روی این قضیه نظارت کند، تصریح کرد: تا کنون نیروی انسانی و سرمایه کافی برای این نظارت و حفاظت منابع آب وجود نداشته است.
وی، سر و سامان دادن به طرح های آبخیزداری و ایجاد صنف کشاورزی در بالادست توسط خود مردم را برای رفع این مسائل را ضروری خواند و گفت: صنف کشاورزی باید دست خود مردم باشد تا بتوانند نحوه برداشت های مجاز و غیر مجاز را کنترل کنند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه همه مشکلات و مسائل موجود را نمی توان به گردن یک نهاد یا فقط طبیعت انداخت، گفت: بسیاری در این قضیه اشتباه کردند.
صفوی با بیان اینکه هیچ دستگاه اجرایی نمی تواند خود را از اشتباه مبرا بداند، تاکید کرد: وقتی با این کمبودهای آبی مواجه هستیم باید بپذیریم که همه ما در اینکه تصور می کردیم کشورمان آب زیادی دارد، اشتباه کردیم و سپس برای جبران آنها اقدام کنیم.
این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اینکه آب، مساله چند بعدی است، افزود: مساله آب مانند یک کلاف پیچیده است که برای حل آن باید همه دور یک میز بنشینند و قبول کنند که اشتباه داشتند.
وی با بیان اینکه این اشتباه ها و مسائل در بخش های مختلف مانند مصوبات قانونی، اجرای قانون، سیستم قضایی و مردم بوده است، گفت: ساختار برخی دستگاه های اجرایی مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست برای شرایط عادی طراحی و چینش شده است نه بحرانی.
صفوی با اشاره به اینکه سیستم قضایی آنطور که باید مسائل قانونی مرتبط با آب را پیگیری نکرد، افزود: مردم نیز موضوع مدیریت مصرف را هنوز چندان جدی نگرفته اند و هنوز" سواد آبی " حتی در بین برخی مسوولان کم است.
وی به سرمایه های اجتماعی وابسته به آب زاینده رود در اصفهان اشاره و تاکید کرد: زمانیکه زاینده رود، جاری است ارزش اجتماعی بسیاری برای جامعه اصفهان بهمراه دارد و شاید بتوان گفت حتی بر روی مسائلی مانند کاهش بزه می تواند تاثیرگذار باشد.
** مدیریت درست برای منابع آبی ضروری است
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان با اشاره به مطالعاتی که بر روی آمار 100 ساله هواشناسی و میزان بارندگی های اصفهان داشته است، گفت: بررسی این ارقام نشان می دهد که آنها هیچ رابطه ای با هم نداشته اند و این موضوع باید آمار شهرکرد و کوهرنگ صدق می کند.
ناصر حاجیان با بیان اینکه ما سال 97، خشک ترین و سال 98 پُر آب ترین سال آبی را در چند دهه اخیر در اصفهان داشتیم، افزود: اینکه 2 سال خشک ترین و پر آب ترین پشت سر هم اتفاق بیفتد از نظر آماری بسیار نادر است.
این استاد دانشگاه آزاد اصفهان با بیان اینکه از سال 1338 تا 1346، هشت سال متوالی خشکسالی در اصفهان داشتیم، ادامه داد: در آن زمان هنوز سد زاینده رود ایجاد نشده و متوسط بارندگی هشت سال 1139 میلی متر بود.
وی، بیشترین ترسالی در این حوضه آبریز را بین سال های 80 تا 86 اعلام کرد و اظهار داشت: متوسط بارندگی در این مدت 1650 میلی متر بود.
حاجیان با بیان اینکه در این 6 سال هرکاری که خواستند با منابع آبی انجام دادند، تاکید کرد: همین موضوع مصیبت های زیادی را در آینده ایجاد کرد.
وی با اشاره به اینکه تا سال 65 که تونل دوم کوهرنگ ایجاد شد، ضریب بین بارش ها و آورد پشت سد زاینده رود، کمتر از یک بود، اظهارداشت: در همین سال یکهزار و 112 میلی متر بارندگی، 850 میلیون متر مکعب آب پشت سد آورد.
این متخصص امور منابع آب افزود: در سال آبی 65 – 66 که تونل دوم کوهرنگ بهره برداری شد حدود 400 میلیون متر مکعب آب وارد سد کرد به طوری که با یکهزار و 66 میلی متر بارندگی، 2 میلیارد و 203 میلیون متر مکعب ورودی سد بود.
حاجیان به میزان بارش ها و آب ورودی سد زاینده رود در سال های مختلف اشاره و اضافه کرد: در سال 72 – 71 که بیشترین بارندگی ها را داشتیم، متوسط بارش ها حدود 2 هزار و 555 میلی متر بود، آورد آبی سد زاینده رود 2 میلیارد و 500 میلیون متر مکعب و آبی که به تالاب گاوخونی رفت، حدود یک میلیارد متر مکعب بود.
این متخصص امور منابع آب با اشاره به این که از ابتدای سال آبی جاری (از مهر پارسال) تاکنون حدود 900 میلیون متر مکعب آب وارد سد زاینده رود شد، تصریح کرد: در بدترین حالت، پیش بینی می شود که آورد آبی امسال سد حدود 1.5 میلیارد متر مکعب باشد و تا پایان شهریور امسال حدود 600 میلیون متر مکعب آب در سد باقی بماند.
حاجیان ادامه داد: از طرفی با توجه به اینکه امسال بارندگی ها پشت سر هم بود ممکن است ضریب بین بارش ها و آب ورودی سد بیشتر از یک باشد در نتیجه در بهترین حالت بین 2.1 تا 2.2 میلیارد متر مکعب آورد آبی به سد خواهیم داشت.
وی با تاکید بر اینکه برنامه ریزی برای استفاده بهینه از آب موجود، ضروری است، گفت: در کمال تاسف این موضوع در بسیاری از موارد، مغفول مانده یا ضعیف شده است.
به گفته وی اگر آورده آبی در سد زاینده رود به خوبی و درستی مدیریت شود می توان امیدوار بود که سال آبی آینده ( از مهر 98 تا 99) حدود 35 تا 40 درصد سد پُر باشد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: این در حالی است که بر اساس قواعد علمی و مهندسی باید حدود 60 درصد سد پُر باشد در نتیجه ما نباید انتظار آب خیلی زیادی برای اصفهان در سال آبی آینده داشته باشیم.
** بندهای آبخیزداری از دلایل عدم ورود آب به سد است
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی استان اصفهان گفت: تا قبل از یک دهه اخیر بر اساس آمار وزارت نیرو به ازای هر یک میلی متر بارندگی در سرشاخه های زاینده رود و کوهرنگ، یک میلیون تا یک میلیون و یکهزار متر مکعب آب وارد سد می شد.
اسفندیار امینی افزود: تا قبل از افتتاح تونل چشمه لنگان بارش های بالای یکهزار و 400 میلی متر به ضریب یک تا 1.1 می رسید اما کمتر از آن به یک میلیون متر مکعب می کرد.
امینی خاطرنشان کرد: این رقم در سال های اخیر به ازای هر یک میلی متر به 800 هزار متر مکعب آب رسید یعنی ضریب از 1.1 به 0.8 کاهش یافت به طوری که پارسال با 736 میلی متر بارندگی 547 میلیون آب وارد سد شد.
وی توضیح داد: اگر همان رفتار فعلی زاینده رود را لحاظ کرده و ضریب را 0.8 و بارش ها تا پایان سال زراعی جاری را 2 هزار و 300 میلی متر در نظر بگیریم، در نتیجه حدود یک میلیارد و 900 میلیون متر مکعب آب باید وارد سد شود.
امینی ادامه داد: اما اگر با دست و دلبازی به آمار موجود نگاه کنیم تا کنون 900 میلیون متر مکعب آب وارد سد شده است و هنوز حجم قابل توجهی از آب پیش بینی شده، وارد سد نشده است.
وی به بررسی دلایل این موضوع پرداخت و گفت: کم بارشی بسیار مفرط در سال گذشته که در پنج دهه اخیر سابقه نداشت، علاوه بر تشدید مشکلات قبلی، باعث خشکیدن بسیاری از چشمه ها شد بهمین دلیل بخشی از آب بارندگی های امسال صرف تغذیه آبخوان ها و چشمه ها شد.
امینی به آمار مدیریت آبخیزداری منابع طبیعی استان اصفهان اشاره و خاطرنشان کرد: بر اساس این آمار تا کنون حدود 700 بند و سد کوچک در بالادست سد در مسیل ها و آبراهه ها زده شده است.
وی با بیان اینکه این بندها بخشی از آب را برداشت و از تجمیع آب ها جلوگیری می کنند، تاکید کرد: یکی از مهمترین دلایل عدم ورود آب به سد، وجود همین بندهاست زیرا طرح های آبخیزداری بیشترین ضربه را به بخش روان آب ها در کشور وارد کرد.
وی به آمار آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری اشاره و تصریح کرد: این استان 2 هزار و 550 طرح آبخیزداری دارد که 350 طرح در سرشاخه های زاینده رود است.
امینی اضافه کرد: همچنین سه هزار و 472 نقطه برداشت آب در بالادست سد بر اساس آمار سال 93 وزارت نیرو وجود داشته که بخشی از آنها مجاز و تعدادی، غیر مجاز است هر چند مجاز آنها به معنای قانونی نیست.
وی با اشاره به اینکه تا ابتدای شهرستان لنجان نیز هفت هزار و 600 نقطه برداشت آب وجود دارد، اظهارداشت: بر اساس آمار سال 90 حدود 7 هزار و 620 حلقه چاه در حریم رودخانه زاینده رود حفر شد که به این تعداد باید آنهایی که از سال 93 تا کنون اضافه شده اند و پمپاژهای سیار را افزود.
امینی، چاه زدن را مانند سوراخ کردن زیر بشکه خواند و گفت: آمار دقیقی از تعداد چاه ها در استان وجود ندارد.
وی با بیان اینکه در بالادست سد در اصفهان و چهارمحال و بختیاری در 25 سال گذشته کل سطح سبز یک چهارم، میزان فعلی بود، خاطرنشان کرد: در زمان حاضر بیش از یکصد هزار هکتار سطح سبز در بالای سد وجود دارد و کشت دیمی به کشت آبی تبدیل شده است.
وی به چگونگی برداشت از حوضه آبریز زاینده رود اشاره و خاطرنشان کرد: بخشی از این برداشت ها، مجاز نیست که شناسایی شدند و باید طبق قانون با آنها برخورد شود.
امینی افزود: بخشی از برداشت ها مجاز است اما چند برابر میزان مجوز، آب برداشت می کنند که این موضوع نیز در زمان حاضر رها شده است.
به گفته وی، در مجموع بین 30 تا 35 درصد آب بارش ها و روان آب ها وارد سد زاینده رود نمی شود.
امینی با تاکید بر اینکه کنترل این موارد با توجه به اقدام هایی که از سال 94 آغاز شد، کار چندان سختی نیست، تصریح کرد: به تازگی حرکت های خوبی برای تخریب ویلاهای غیر مجاز در حریم رودخانه انجام و درباره برخی برنامه های فولاد مبارکه و ذوب آهن نیز سوال شد.
وی با بیان اینکه لازم است بحث صنفی و مردم با دستگاه مدیریت تلفیق شود، افزود: در این صورت، ضریب پیشرفت کارها، افزایش می یابد که این اجماع در زمان حاضر در اصفهان وجود دارد.
امینی با اشاره به اینکه طبق قانون هر شخص دولتی یا غیر دولتی که بخواهد هر سازه ای را در مسیر و حریم رودخانه ایجاد کند باید از وزارت نیرو مجوز بگیرد، خاطرنشان کرد: تشخیص خطرناک بودن یا نبودن وجود هر سازه یا طرحی در حریم رودخانه نیز به عهده وزارت نیرو است.
وی با تاکید بر اینکه مصوبه های قانونی شورای عالی آب همچنان بهترین راه حل برای مشکلات حوضه زاینده رود هستند، تصریح کرد: حتی اگر طرح هایی مانند تونل بهشت آباد و سوم کوهرنگ تکمیل و بهره برداری شود بازهم برای پاسخگویی به نیازهای آبی منطقه فلات مرکزی با کمبود مواجه می شویم.
امینی با ابراز خرسندی از اینکه بحث های مربوط به زاینده رود در دستگاه های اجرایی مختلف به مرور زمان، جدی تر گرفته شد و جامعه دانشگاهی نیز مسوولانه در این زمینه قدم برداشته است، گفت: شبکه های اجتماعی نیز در این زمینه کمک بسیاری کردند.
به گفته وی بحث ساماندهی رودخانه زاینده رود از سال 93 در منطقه شرق اصفهان آغاز شد اما در ابتدای کار کمی با چالش مواجه بود اما در زمان حاضر خود مردم خواهان اجرای هرچه سریعتر آن هستند یعنی پذیرش اجتماعی آن افزایش یافته است.
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان با تاکید بر اینکه هیچ خلاء قانونی درباره مباحث مربوط به آب و زاینده رود وجود ندارد، اضافه کرد: تحقق این قوانین نیاز به هماهنگی بین دستگاه های اجرایی دارد.
وی، مشارکت مردم را در این امر بسیار مهم دانست و اظهارداشت: این نوع مشارکت می تواند برخی محدودیت های موجود را از بین ببرد به عنوان مثال حضور مردمی باعث شد تا موضوع خط جدید انتقال آب به ذوب آهن رسانه ای شود.
امینی با تاکید بر اینکه طبق مواد قانونی، راه های مقتضی برای تامین آب صنایع آب بَر با حفظ منافع کشاورزان و حقابه داران وجود دارد، ادامه داد: اکنون به راحتی درباره انتقال آب به صنایع بزرگ مانند فولاد صحبت می شود و دیگر ابایی در این زمینه وجود ندارد.
وی با بیان اینکه لازم است مطالبه گری کشاورزان و فعالان زیست محیطی برای حقابه ها، افزایش یابد، گفت: در زمان حاضر کشاورزان متهم هستند که سهم محیط زیست از جمله تالاب گاوخونی را برداشته اند درحالیکه واقعیت چیز دیگری است و وجود برخی تاسیسات جدید در مسیر تالاب در این موضوع تاثیر دارند.
امینی با اشاره به اینکه پیوست طبیعی بین محیط زیست و کشاورزی وجود دارد، افزود: اگر فعالان زیست محیطی وقت بیشتری برای این موضوع می گذاشتند بهتر پیگیری می شد.
وی با تاکید بر اینکه اگر تالاب گاوخونی، آبگیری شود به نفع همه است، تصریح کرد: تهران برای ما تالاب احیا نمی کند بلکه اگر فقط مشکل رودخانه شور حل شود، این تالاب زنده خواهد شد.
*** بارگذاری های جدید باعث کاهش آب ورودی به سد شد
عضو جمعیت دوستداران محیط زیست(طبیعت یاران) اصفهان گفت: آبی که پشت سد زاینده رود وجود دارد فقط از بارش های منطقه چلگرد و کوهرنگ نیست بلکه بخشی از آن مربوط به آب های خارج از حوضه است.
حشمت الله انتخابی افزود: ما برای اینکه به رقم میانگین و منطقی درباره ضریب ورود آب از سرشاخه ها به سد برسیم باید ورودهای خارج از حوضه را از سرشاخه ها جدا کنیم .
انتخابی ادامه داد: اگر این اعداد را از هم کم کنیم می بینیم که سال های با بارش بالاتر از یکهزار و 400 میلی متر عددها به سمت ضریب 1.1 میل می کند اما پارسال که آب ورودی از خارج از حوضه را نداشتیم ضریب وجود نه تنها 0.8 نبود بلکه می تواند حدود 0.4 باشد.
وی با بیان اینکه سال گذشته بخش عظیمی از 550 میلیون متر مکعب آب سد از خارج از حوضه آمده بود، گفت: امسال که میزان بارش ها بیش از یکهزار و 400 و حتی حدود 2هزار و 500 میلی متر است انتظار می رود که ورودی بسیار بیشتری به سد زاینده رود داشته باشیم.
انتخابی تاکید کرد: البته این امر زمانی اتفاق می افتد که میزان توسعه در این سال ها افزایش نیابد اما دقیقا در سال های 96 و 97 که کمترین بارش ها را داشتیم شاهد طرح های توسعه در اصفهان و چهارمحال و بختیاری بودیم.
وی اضافه کرد: این طرح های توسعه و بر روی زمین های ملی متوقف نشد با وجودیکه مقرر بود بارگذاری های جدید انجام نشود.
به گفته وی این بارگذاری های جدید اصلا دیده نشده و میزان آبی که برداشت می کنند نیز محاسبه نمی شود.
انتخابی به ایستگاه آب سنجی در انتهای دره نمکی اشاره و اضافه کرد: در این ایستگاه میزان آب ورودی از تونل کوهرنگ و چلگرد برآورد می شود اما در بسیاری دیگر از نقاط ایستگاه آب سنج نداریم مانند یا رودخانه خرسانک (در چادگان).
به گفته وی بارگذاری های جدید باعث کاهش ورودی آب به سد می شود و مدیریت آب باید به این موضوع بپردازد.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه در سال آبی جاری تا کنون بارش ها بطور متوسط در کشور 355 میلی متر و 65 درصد بیشتر از نرمال بوده است، خاطرنشان کرد: اما این میزان بارش دارای وضعیت یکسان در کشور نیست و در برخی حوزه ها تا 300 درصد افزایش و در تعدادی از حوزه ها، در شرایط نرمال بوده است.
وی ادامه داد: در بالادست سد زاینده رود نیمی از این مقدار یعنی حدود 150 درصد افزایش بارش ها را داشتیم.
انتخابی به وضعیت تالاب بین المللی گاوخونی اشاره و اضافه کرد: بر خلاف اطلاعات نادرستی که منتشر شد، سیل اخیر از رودخانه" شور " به این تالاب رسید نه از زاینده رود.
رودخانه شور از شهر دهاقان در جنوب غربی اصفهان آغاز می شود و پس از گذشتن از شهر طالخونچه و محله های نهچیر، قهنویه و سرارود در مبارکه به زاینده رود می ریزد.
وی، میزان آب مورد نیاز برای سیراب شدن این تالاب را 500 میلیون تا یک میلیارد متر مکعب اعلام و تصریح کرد: در زمان حاضر حدود یک درصد این تالاب آبگیری شده که معادل حدود پنج میلیون متر مکعب است.
انتخابی، رودخانه زاینده رود را یک موضوع زیست محیطی خواند و معتقد بود که نهادهای مرتبط با این موضوع آنطور که باید به آن نپرداخته اند.
وی خاطرنشان کرد: بر اساس آمار منتشر شده، فروردین امسال میزان ورودی آب به سدهای خوزستان 6 هزار و 350 و خروجی، 6 هزار و 150 متر مکعب بر ثانیه بود که آب ذخیره شده از سه روز می توانست آب سد زاینده رود را تامین کند.