بزرگنمايي:

پیام سپاهان- بیشتر مردم مراقبت های بهداشت اولیه را شامل خدماتی محدودی مانند واکسیناسیون کودکان و مراقبت از مادران باردار می دانند در حالی که بر اساس تعریف ها و ساختارهای موجود، این موضوع، بخش گسترده ای از حوزه سلامت را در بر می گیرد.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، مراقبت های بهداشت اولیه (Primary Health Care)، مراقبت های ضروری بهداشتی هستند که از طریق شیوه ها و فناوری علمی و عملی ارایه می شود، از نظر جامعه قابل قبول و برای افراد و خانواده ها در دسترس است، از نظر هزینه برای جامعه و کشور در هر مرحله از توسعه قابل توجیه می باشد و در نخستین سطح تماس افراد، خانواده و جامعه با نظام بهداشتی قرار دارد.
این مراقبت ها از سال 1978 و بدنبال ارائه برنامه "بهداشت برای همه تا سال 2000" به عنوان سیاست اصلی سازمان بهداشت جهانی اعلام و با توجه به اهمیت آن، بار دیگر در سال 1998 مطرح و به تدوین سیاست "بهداشت برای همه تا قرن 21 " و تعهد بیشتر برای بهبود مراقبت بهداشتی اولیه منجر شد.
از مهمترین و رایج ترین اجزای مراقبت های بهداشتی اولیه می توان به آموزش سلامت (درباره مشکلات معمول بهداشتی، پیشگیری و روش های کنترل بیماری)، بهبود تغذیه، مراقبت های بهداشتی مادران و کودکان، تامین آب سالم و بهسازی محیط، بهداشت حرفه ای و ایمن سازی اشاره کرد.
دیگر اجزای مراقبت های بهداشت اولیه شامل پیشگیری و کنترل بیماری های واگیر شایع و بومی و کنترل آنها، فراهم کردن امکانات تشخیص و درمان مناسب، پیش بینی و تدارک داروهای اساسی، سلامت روان، سلامت دهان و دندان، پیشگیری از حوادث و سوانح و کنترل بیماری های واگیر است.
این مراقبت ها باید بر اساس اصولی مانند برابری و عدالت، مشارکت مردمی، همکاری بین بخشی و فناوری مناسب ارائه شود بدین معنا که منابع بهداشتی و خدمات آن به صورت برابر در اختیار همه افراد جامعه قرار گیرد، انگیزه برخورداری از آن در مردم ایجاد و جامعه باید درگیر مراقبت از خود شود، همه سازمان ها باهم همکاری داشته باشند و فناوری های مطابق نیازهای محلی و قابل قبول افراد ارائه شود.
مراقبت های بهداشت اولیه در سطح یک به مردم ارائه می شود یعنی در خانه های بهداشت، پایگاه های سلامت شهری و مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی.
مراقب های سطح دوم شامل خدمات بیمارستان های عمومی و سطح سوم، شامل خدمات بیمارستان های تخصصی است که بدون شک، هزینه های سطوح دوم و سوم نسبت به سطح اول بسیار بیشتر و نیاز به تامین تجهیزات، داروها و مکان های بیشتر و ویژه دارد.

*** مراقبت های بهداشت اولیه، شعار سال 2019
اهمیت مراقبت های بهداشت اولیه تا به حدی است که سازمان بهداشت جهانی شعار سال 2019 میلادی را متناسب با آن انتخاب کرد.
"مراقبت های بهداشت اولیه برای پوشش همگانی سلامت" شعار روز جهانی سلامت در سال 2019 است.
سازمان بهداشت جهانی، هفتم آوریل را روز جهانی سلامت با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره نگرانی های خاص در بخش بهداشت عمومی نامگذاری کرده است.
پوشش همگانی بهداشت هدف نخست سازمان بهداشت جهانی است به این معنا که هر فردی بتواند به مراقبت های مورد نیاز خود در هر زمان که به آن نیاز دارد دسترسی داشته باشد.
این خدمات بهداشتی که شامل طیف وسیعی از خدمات مورد نیاز در سراسر عمر از ترویج و ارتقا سلامت تا پیشگیری، درمان، بازتوانی و مراقبت های تسکینی است باید با کیفیت و بدون بار مالی باشد.
پس از انقلاب اسلامی، با ایجاد خانه‌ های بهداشت و مراکز بهداشتی و درمانی اقدام هایی برای افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت انجام شده است و امروز حدود 18 هزار مرکز در این زمینه در کشور فعالیت می کند.

*** تمجید یونیسف از مراقبت های بهداشت اولیه در ایران
یونیسف (صندوق کودکان ملل متحد) در گزارشی، سیستم مراقبت های بهداشت اولیه در ایران را عالی توصیف کرده است.
در این گزارش آمده است که در سه دهه گذشته؛ جمهوری اسلامی ایران خط مشی و سیاست مناسب تری را برای تامین نیازهای مردم کشور اتخاذ کرد و در این راستا به موفقیت قابل توجهی در بخش های اجتماعی و اقتصادی دست یافت.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 شبکه مراقبت های بهداشتی اولیه در سرتاسر کشور راه اندازی شد به نحوی که در مناطق روستایی هر روستا یا گروهی از روستاها به یک خانه بهداشت، مجهز و یک بهورز زن و مرد در آن مشغول ارائه خدمات به مردم محلی شدند. این خانه های بهداشت که پایه های اصلی شبکه بهداشت و درمان کشورند، اولین نقطه تماس با مردم جامعه روستایی هستند.
به علاوه، مراکز بهداشتی درمانی روستایی نیز تاسیس شدند. در این مراکز یک پزشک، یک کارشناس بهداشت، و یک مسوول امور اداری به امور مربوط به سلامت مردم رسیدگی می کنند، در مناطق شهری پایگاه های بهداشتی و مراکز بهداشتی درمانی تاسیس شده اند، کل شبکه توسط مراکز بهداشتی درمانی شهرستان اداره می شوند که خود زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
همچنین یونیسف در گزارش خود با بیان اینکه ایران شاخص های سلامت به نسبت خوبی دارد، آورده است: بیش از 85 درصد جمعیت در مناطق محروم به خدمات بهداشتی اولیه دسترسی دارند، فلج اطفال تقریبا ریشه کن شده و پوشش ایمن سازی زنان باردار و کودکان بسیار گسترده است و دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای بیش از 90 درصد جمعیت شهری و روستایی کشور میسر شده است.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به آمارهای موجود در زمینه خدمات سلامت، گفت : در سال های پیش از انقلاب اسلامی، از هر هزار نوزاد، 120 نفر تا قبل از یک سالگی و 147 نفر تا قبل از پنج سالگی، جان خود را از دست می دادند، پوشش واکسیناسیون 25 درصد بود و از هر هزار مادر باردار نیز 245 مورد مرگ در اثر عوارض بارداری و زایمان به ثبت رسیده است.
سعید نمکی افزود: اکنون با تلاش های انجام شده در زمینه توسعه زیرساخت ها، به پوشش صد درصدی واکسیناسیون دست یافتیم و مرگ و میر مادران باردار نیز به کمتر از یک درصد رسیده است.

*** ارائه مراقبت های بهداشت اولیه در 18 هزار پایگاه
به گفته معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در زمان حاضر بیش از 18 هزار خانه بهداشت خدمات مراقبتی سطح یک به مردم ارائه می ‌دهند.
علیرضا رییسی افزود: خدمات بهداشتی و درمانی به ساکنان همه روستاها حتی کم جمعیت ارائه و پوشش واکسیناسیون برای همه شهرها و روستاهای کشور با برنامه ‌ریزی ‌های دقیق به طور کامل انجام می ‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در زمان حاضر 18 هزار و 625 خانه بهداشت در 6 هزار و 875 مراکز جامع سلامت در کشور راه‌اندازی شده است و مراقبان سلامت در این مراکز مشغول به ارائه بهترین خدمات بهداشتی درمانی و انجام اقدامات پیشگیرانه به مردم هستند.
از چند سال گذشته با پیاده سازی طرح های سلامت الکترونیک، پس از مراجعه هر فرد به مراکز بهداشتی، پرونده سلامت الکترونیک برای وی تشکیل و ارائه همه خدمات و مراقبت ها در آن ثبت می شود بنابراین می توان به آمار آن برای چگونگی پوشش این مراقبت ها مراجعه کرد.
پرونده الکترونیک سلامت ( EHR ) حاوی اطلاعات درمانی و بهداشتی مردم است که به صورت الکترونیکی ذخیره شده و استفاده از آن در بخش های مختلف نظام بهداشت و درمان باعث یکپارچه سازی اطلاعات سلامت، ارتقای خدمات و مدیریت بهتر نظام سلامت کشور می شود.
به گفته قائم مقام معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تا کنون بیش از 55 میلیون و 300 هزار پرونده الکترونیک سلامت در بخش بهداشت کشور تشکیل شده که 26 میلیون و 500 هزار پرونده متعلق به مردان و 28 میلیون و 800 هزار پرونده متعلق به بانوان است.
محمد شریعتی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه اطلاعات کُد ملی 75 میلیون تَن از مردم در سامانه یکپارچه بهداشت (سیب ) کشور به منظور تشکیل و فعال شدن پرونده الکترونیک سلامت ثبت شده است، ادامه داد : تا کنون حدود 70 درصد پرونده ها برای ثبت اطلاعات و دریافت خدمات بهداشتی با مراجعه مردم به مراکز و خانه های بهداشت، فعال شده است.
وی با بیان اینکه هرچه سطح سواد و احساس نیاز مردم بیشتر باشد، مراجعه به مراکز بهداشتی برای دریافت خدمات و تشکیل پرونده الکترونیک سلامت افزایش می یابد، افزود: مراجعه به خانه ها و پایگاه های بهداشت و مراکز جامع خدمات سلامت شهری و روستایی کشور روزانه 700 هزار تَن است و همه اطلاعات آنها در سامانه سیب به صورت الکترونیکی ثبت می شود.
وی از همه مردم دعوت کرد که برای دریافت خدمات بهداشت به خانه ها و پایگاه های بهداشت در شهرها و روستاها مراجعه کنند.
شریعتی اضافه کرد : برخی مواقع مردم منتظر یک درد یا بیماری هستند تا پس از آن به بخش سلامت مراجعه کنند در حالیکه در عصر جدید مردم باید برای حفظ و ارتقای سلامتی خود در زمان حال و آینده و ارتقای کیفیت زندگی به مراکز بهداشت مراجعه کنند.

*** مراقبت های بهداشت اولیه، کاهش هزینه ها را بهمراه دارد
با توجه به اینکه، مراقبت های بهداشت اولیه، یک اصل حیاتی در دستیابی به سلامتی برای همگان و نخستین نقطه تماس بین جامعه و نظام سلامت جامعه است، سرمایه‌گذاری در این بخش، بهترین و کم هزینه ترین روش برای تامین پوشش همگانی سلامت محسوب می شود.
به گفته کارشناسان بخش عمده ای از نیازهای سلامت جامعه را می‌توان در سطح یک و مراقبت های بهداشت اولیه برآورده کرد بنابراین با ارتقای ارائه این خدمات، سطح سلامت عمومی بهبود یافته و نیاز به مراقبت‌ ها و درمان های پر هزینه در سطوح دوم و سوم به میزان چشم گیری کاهش می یابد.
در واقع، افراد مختلف از هر قشر و جامعه ای که باشند می توانند با مراجعه به خانه های بهداشت یا مراکز سلامت جامع شهری و روستایی از انواع مراقبت های بهداشت اولیه بطور رایگان بهره مند شوند و با تشکیل پرونده های الکترونیک سلامت بطور مستمر زیر پوشش این خدمات قرار گیرند.
کارشناسان تاکید دارند هرچه میزان پوشش مراقبت های بهداشتی اولیه در جامعه بالاتر باشد، کیفیت زندگی مردم از لحاظ سلامت ارتقا می یابد، بیماری های آنها کنترل می شود و احتمال ابتلای آنها به انواع بیماری ها کاهش می یابد لذا نیاز به مراقبت های سطوح دوم و سوم کاهش یافته و نیاز به ایجاد بیمارستان ها و اتاق های عمل با تجهیزات و داروهای گران قیمت به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
مراقبت های بهداشتی اولیه، آثار مثبت اقتصادی زیادی دارد زیرا علاوه بر پاسخگویی به نیازهای جامعه، زمینه خود مراقبتی، مشارکت بیشتر در حوزه سلامت، تقویت نظام ارجاع، کاهش بار بیمارستان‌ها، کاهش خدمات تشخیصی گران قیمت، شناسایی سریع بیماری‌ها و تاثیر بر مولفه‌های اجتماعی سلامت را فراهم می کند.

*** سرمایه گذاری در مراقبت های بهداشت اولیه، اثربخشی بیشتر دارد
رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت استان اصفهان درباره اهمیت مراقبت های بهداشت اولیه گفت: سرمایه گذاری در این بخش، ارزان تر اما با اثربخشی بیشتر همراه است.
رسول حمامی با بیان اینکه کشورهای توسعه یافته بیشتر در سطح یک خدمات و مراقبت های بهداشتی، سرمایه گذاری کرده اند، افزود: این کار باعث می شود تا میزان مراجعه مردم و هزینه ها در سطوح دوم و سوم، کاهش یابد.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اضافه کرد: مراقبت های سلامت اولیه در زمان حاضر در مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه های بهداشت ارائه می شود و شامل 2 قسمت اصلی شخص محور و جامع محور است.
حمامی، خدمات شخص محور را مربوط به بهداشت فردی و شامل پیشگیری و آموزش، تشخیص و درمان بیماری ها و پیگیری نتیجه بیماری، فوریت های پزشکی و مدیریت افراد تحت پوشش ذکر و خاطرنشان کرد: خدمات جامع محور نیز جنبه بهداشت عمومی دارد.
وی خدمات جامع محور را شامل بهداشت محیط، بهداشت حرفه ای، محیط مدارس، مبارزه با بیماری های هدف و واگیر و غیر واگیر، آسیب ها و جراحی ها در اپیدمی ها و بلایا، آب آشامیدنی سالم، بسیج اطلاع رسانی و پیشگیری و تروج سلامت خواند.
این کارشناس تاکید کرد: با توجه به نوع خدماتی که در مراقبت های بهداشت اولیه ارائه می شود مشخص می شود که هرچه سرمایه گذاری در این بخش بیشتر شود، افراد آموزش های بهتری درباره سبک زندگی سالم می بینند و نیاز کمتری به خدمات سطوح دوم و سوم پیدا می کنند.
حمامی توضیح داد: به عنوان مثال اگر فرد میانسالی تحت پوشش مراقبت های بهداشت اولیه قرار گیرد، سبک زندگی خود را در زمینه های فعالیت بدنی، دخانیات، الکل و تغذیه مناسب بهبود می دهد و نیازی پیدا نمی کند که برای بیماری هایی مانند قلبی عروقی به پزشک مراجعه کند.
وی با تاکید بر اینکه هیچ هزینه ای برای ارائه این خدمات از مردم گرفته نمی شود، افزود: این خدمات بر اساس آخرین استانداردها و تحقیقات پزشکی ارائه می شود.
رییس گروه توسعه شبکه مرکز بهداشت استان اصفهان با بیان اینکه در سال های اخیر ارائه این خدمات در قالب تشکیل پرونده های سلامت الکترونیک، صورت گرفته است، گفت: تا کنون حدود 80 درصد از جمعیت زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان دست کم یک بار برای گرفتن این خدمات به پایگاه های سلامت مراجعه کردند و این پرونده برای آنها تشکیل شده است.
حمامی با اشاره به اینکه این اطلاعات قابل اشتراک گذاری با سایر سطوح خدمات بهداشتی و درمانی است، اضافه کرد: با استقرار کامل نظام پرونده سلامت الکترونیک، یافته های مناسبی از این خدمات به دست می آید و سیاستگزاران می توانند با توجه به نیازهای مردم که استخراج شده است، برنامه ریزی کنند.
وی خاطرنشان کرد: خدمات و مراقبت های بهداشت اولیه با توجه به گروه های سنی مختلف شامل کودکان، نوجوانان و جوانان، میانسالان، سالمندان و مادران باردار ارائه می شود.
حمامی با اشاره به اینکه در زمان حاضر کارشناسان تعذیه و سلامت روان در پایگاه ها و خانه های بهداشت در قالب مراقبت های بهداشت اولیه خدمات رسانی می کنند، اظهار داشت: مردم می توانند با مراجعه به این مراکز زیر پوشش این خدمات قرار گیرند زیرا پیشگیری بهتر از درمان است.
وی خاطرنشان کرد: استان اصفهان دارای حدود یکهزار واحد بهداشتی درمانی شامل 493 خانه بهداشت روستایی، 223 پایگاه سلامت شهری، 88 مرکز خدمات جامع سلامت روستایی، 127 مرکز خدمات جامع سلامت شهری، هشت واحد تسهیلات زایمانی و هفت مرکز بیماری های رفتاری است.

*** پوشش بیشتر مراقبت های بهداشت اولیه در گرو فرهنگسازی و پزشک خانواده
عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان  تاکید کرد که فرهنگسازی و پیاده سازی کامل نظام پزشک خانواده و ارجاع در پوشش هرچه بیشتر این مراقبت ها موثر است.
نظام ارجاع به معنای ارائه خدمات پزشکی بصورت سطح بندی شده است بطوری که ابتدا همه ایرانیان تحت پوشش خدمات پزشکان عمومی (پزشکان خانواده) قرار می ‌گیرند و در صورت نیاز به خدمات پزشکی تخصصی از سوی این پزشکان به متخصصان معرفی می شوند.
نظام ارجاع در بخش روستایی و شهرهای کوچک و کم جمعیت اجرا شده اما هنوز در شهرهای بزرگ و کلانشهرها بطور کامل اجرا نشده است.
احمد علی اسلامی با بیان اینکه مراقبت های بهداشت اولیه جامع است و همه ابعاد سلامت جسمی و روحی از جمله واکسیناسیون، مراقبت های مادر و کودک، فشار خون، دیابت، اعتیاد و بیماری های روانی تا واگیر و غیر واگیر را در برمی گیرد، افزود: یکی از اصول این مراقبت ها، مشارکت جویانه است یعنی با مشارکت مردم سطح تحقق آن افزایش می یابد.
وی با اشاره به اینکه این موضوع در کشورمان هنوز چندان قوت نگرفته است، تصریح کرد: با وجودیکه خانواده های روستایی و شهرهای کوچک استقبال خوبی از این مراقبت ها داشته اند اما هنوز در شهرهای بزرگ پوشش این خدمات، کامل نیست.
این استاد دانشگاه، یکی از دلایلی که هنوز عده ای از مردم بویژه در شهرهای بزرگ به خانه ها و پایگاه های بهداشت مراجعه نمی کنند را اختلاف طبقات اجتماعی خواند و توضیح داد: بطور معمول، خانواده های با سطح پایین تر اقتصادی بیشتر به خانه های بهداشت مراجعه می کنند.
اسلامی ادامه داد: اما افراد با توانایی مالی بالاتر بدلیل دسترسی راحت تری که به پزشکان متخصص یا خدمات ویژه دارند شاید بدلیل اطلاعات کمی که از کیفیت خدمات دارند، کمتر مراجعه می کنند درحالیکه آنها نیز نیاز به دریافت این خدمات بویژه در بخش های آموزشی و بهبود سبک زندگی دارند.
وی، مراقبت های بهداشت اولیه را بر اساس نظام ارجاع خواند و افزود: بر این اساس اگر افراد به سطح پایین تر خدمات و مراقبت های بهداشت مراجعه کنند دیگر نیازی به مراجعه آنها به سطوح بالاتر نیست مگر آنکه پزشک خانواده تشخیص دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه هنوز نظام پزشک خانواده و ارجاع بطور کامل در کشورمان شکل نگرفته است، اظهار داشت: تقویت و پیاده سازی این نظام، از راه های گسترش سطح پوشش مراقبت های بهداشت اولیه در کشور است.