بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اصفهان- ازدواج؛ این پیمان مقدس، در بر دارنده گنجینه ای غنی از حقایق فرهنگی و تاریخی اقوام و ملل مختلف است که کنکاش و بررسی تاریخ آن، تاثیر بسزایی در شناخت ارزش های اجتماعی و میراث فرهنگی ناملموس دارد.
به گزارش ایرنا؛ آداب و رسوم ازدواج در ایران؛ به عنوان یکی از پیمان های فرهنگی و اجتماعی از دیرباز تا کنون و همچنین موازی با بروز مدرنیته دستخوش تغییرات بسیاری شده است ؛ برخی از این رسوم نسل به نسل انتقال یافته و همچنان زنده و پابرجا است و برخی دیگر به کلی منسوخ شده است.
ازدواج در کهن تمدن ایران زمین از جمله در اصفهان وغرب این استان، با فراز و فرودهای بسیارهمراه بوده است. بررسی های تاریخی بر سادگی و پایداری ازدواج های قدیمی در این منطقه گواهی می دهد؛ آئینی شاد و مفرح با کمترین میزان تشریفات که خاطره آن تا مدت ها در محافل و دورهمی ها نقل زبان ها بود.
آداب و رسوم ازدواج در تاریخ فریدن را می توان در سه مرحله بررسی کرد: خواستگاری تا عقد؛ جشن عروسی و رسوم پس از عروسی.
**خواستگاری تا عقد
به گفته کهنسالان در فریدن؛ خواستگاری ها به شکل سنتی بوده است ، به این معنا که بزرگ تر ها برای پسران همسر انتخاب می کردند بر اساس خاطرات سالخوردگان این دیار؛ شکل سنتی این نوع خواستگاری ها به نحوی بود که عروس و داماد تا قبل از مراسم رسمی عقد یکدیگر را نمی شناختند و حتی تا لحظه جاری شدن صیغه عقد نمی دانستند همسرشان چه کسی است ؛ بزرگان فامیل پسر به صورت سنتی به خواستگاری خانواده های دختردار می رفتند و معمولا دختر بزرگ خانواده را برای پسرشان خواستگاری می کردند.
با گذشت زمان، هر چند این رویه منسوخ شد اما تا سال های متمادی بیشتر خواستگاری ها در این منطقه به شکل نیمه سنتی و با نظارت مستقیم خانواده ها صورت می گرفت و در حقیقت مشورت با خانواده در انتخاب همسر و دقت نظر در هم کفو بودن از نظر فرهنگ و اعتقادات یک اصل مهم در خواستگاری بوده است.در بررسی دقیق تر فرهنگ گذشتگان در می یابیم که خواستگاری مستقیم و بی واسطه پسران از دختران در فریدن وجود نداشته است.
" مهربرون" یکی از آداب خواستگاری در قدیم بوده است و تفاوت آن با ازدواج های امروز در آن است که در گذشته خانواده ها و بزرگ ترها خودشان درباره میزان مهریه و شیربها که بسیار ناچیز و سبک بود به توافق می رسیدند، به گواهی تاریخ عروس و داماد در این مرحله هنوز یکدیگر را نمی شناختند ، نتیجه مراسم مهربرون؛ نشان کردن دختر خانواده برای خواستگار بود، پذیرش هدیه خانواده داماد که روسری به همراه یک انگشترساده بود مرحله نخست ازدواج را به اتمام می رساند.
در تاریخ گذشته فریدن نامزدی به معنای امروز وجود نداشت و مدت کمی پس از خواستگاری نوبت به مراسم "عقد کنان " می رسید.
عقد طی یک مراسم ساده با دعوت از بزرگ ترها و اقوام درجه یک عروس و داماد در محل دفترخانه انجام می شد و پس از آن عروس را به خانه مادر شوهر می بردند و با دعوت از اقوام نزدیک و توزیع ولیمه ساده شادی می کردند ؛ برخی از خانواده های متمکن نیز جشن کوچکی در خانه پدر عروس می گرفتند و چند ساعتی به پایکوبی می پرداختند.
در این مراسم عروس و داماد حلقه ساده ازدواج را که چند روز پیش خریداری شده بود به دست هم می آویختند و کام یکدیگر را با عسل شیرین می کردند ؛ آینه و شمعدان و قرآن نیز که خانواده داماد برای عروسشان خریده بودند به همراه تزئینات ساده رو به روی جایگاه عروس و داماد روی سفره عقد گذاشته می شد.در گذشته مخارج جشن عقد کنان با داماد بود و اقوام درجه یک معمولا مقدار کمی پول نقد و یا قطعه کوچکی طلا به عروسشان هدیه می دادند.
**جشن عروسی
در گذشته فاصله عقد رسمی تا جشن عروسی بسیار کوتاه بوده است. در این فرصت خانواده عروس جهیزیه را آماده می کردند.بر خلاف ازدواج های امروزی در این مدت عروس و داماد امکان دیدار یا گردش دونفره نداشتند و فقط گاهی در حضور بزرگ ترها و با شرکت در جمع هایی که به آن "مهمانی پشت عقد" می گفتند، می توانستند از حال هم باخبر شوند.
در چند روز مانده به جشن عروسی نوبت به مراسم "خرید" می رسید که به صورت دسته جمعی و با حضور اقوام درجه یک عروس وداماد برای خریداری چند قطعه طلا، لوازم بهداشتی و حمام، لباس های تابستانه و زمستانه ولوازم آرایشی ساده مثل شانه و سورمه برگزار می شد ؛ خانواده عروس نیز در مقابل هدایا و کالاهایی برای داماد خود می خریدند.در این آئین معمولا پدرداماد برای همراهان عروس و داماد اجناسی را خریداری می کرده که به آن "سرخرید" می گفتند.
" کارت نویسی" نخستین مرحله از آداب عروسی بود. در این مراسم ساده و شاد که در خانه پدر داماد برگزار می شد مهمانانی که باید دعوت شوند مشخص می شدند و اسمشان روی کارت هایی ساده و ارزان قیمت توسط خوش خط های فامیل نوشته می شد.
یکی از نکات قابل توجه در ازدواج های قدیم که اکنون نیز به آن اهمیت داده می شود؛ احترام به خانواده ها و اقوامی بود که همزمان با تاریخ عروسی در غم از دست دادن عزیزی عزادار بودند. در این مواقع قبل از اقدام به کارت نویسی جمعی از بزرگان فامیل برای دلجویی به نزد آن خانواده می رفتند و از او اجازه می گرفتند که عروسی برگزار شود. به این رسم" عذر برداری" می گفتند.
بعد از توزیع کارت دعوت، نوبت به "جهاز برون" می رسید.این مراسم در خانه پدر عروس و با دعوت از اقوام درجه یک برگزار می شد. جهیزیه به مکانی که به طور معمول یکی از اتاق های خانه پدری داماد بود منتقل می شد و سپس اقوام عروس به چیدن اسباب می پرداختند و خانه را برای شروع زندگی عروس و داماد آماده می کردند.جهیزیه بسیار ساده و شامل لوازم ضروری زندگی بود و در آن بیشتر به سلیقه و هنرمندی مادر عروس توجه می شد تا جنس و قیمت اثاثیه؛ بنابراین این مراسم به نوعی معرف هنر دست عروس خانم و مادرش بوده است.
یکی از رسم هایی است که در حاشیه جهازبرون وجود داشته است؛ "رخت برون" است که در آن هدایای خریداری شده عروس و داماد برای یکدیگر، با خواندن آواها و اشعار خاص به مهمانان نشان داده می شد.چادرهای خریداری شده برای عروس نیز طی مراسم خاصی همراه با هلهله و آواز توسط خیاط مشهور فامیل برش زده می شد که در ازای این کار هم شیرینی خاصی برای خیاط در نظر می گرفتند. این آئین به نوعی بازتاب دهنده میزان احترام خانواده ها و بزرگ ترها برای داماد یا عروسشان بوده است. دراین فضا رقابت بر سر خرید هدایای کامل و بهتر خانواده ها برای داماد یا عروسشان بوده و فخرفروشی برای لوازم و مقدار جهیزیه وجود نداشت، بلکه فلسفه دعوت از اقوام نزدیک در این روز برای کمک کردن در جابه جایی جهیزیه بوده و در حقیقت نمایش دادن جهیزیه به دیگران به معنای امروز وجود نداشته است.
پس از چیدمان جهیزیه و آماده شدن خانه عروس و داماد، نوبت به آماده سازی سور و سات عروسی می رسد.چند روز مانده به عروسی چراغانی محل برگزاری جشن که خانه پدر داماد برای اقوام داماد و پدر عروس برای اقوام عروس بوده آغاز می شود.
پخت نان، آماده کردن دوغ و ماست محلی، پاک کردن برنج و مرغ، خرد کردن گوشت و تعبیه اجاق های خانگی برای طبخ ولیمه عروسی در حیاط؛ مراحلی بود که با همکاری و مشارکت دسته جمعی اقوام انجام می شد.
یک شب قبل از عروسی نوبت به جشن حنابندان می رسید. حنا در جشن ها همواره مورد احترام بوده و اعتقادات مختلفی درباره آن وجود دارد. حنابندان آماده کردن حنا (خیساندن آن) و آغشته کردن دست و پای عروس و داماد با آن است.
حنا در منزل داماد به شکل زیبا و خاص تزئین و آماده می شد. اقوام داماد سینی حنا را با ساز و دهل به منزل عروس می بردند و با اجازه بزرگ ترها آئین حنابندان را شروع می کردند.در بین خانم ها یک نفر از طرف فامیل داماد که به خوش سر و زبانی معروف بود نماینده می شد و داماد با کمک او دستان عروسش را حنا می بست. این مراسم با خواندن اشعار خاص برگزار می شد. مهمانان نیز به شادی و پایکوبی می پرداختند.باقی مانده ظرف حنا توسط عروس و داماد بین مهمانان توزیع می شد و همه خود را برای برداشتن مقداری از آن به تقلا می انداختند چرا که معتقد بودند باید به حنای عروسی متبرک شوند.
پس از حناگذاشتن عروس نوبت به حنابستن داماد می رسید. به فاصله کمی از رفتن داماد و همراهان؛ این بار عروس و اقوام او با سینی تزئین شده حنا برای حنا بستن داماد به سمت خانه پدری او حرکت می کنند.
اصل مراسم حنابندان این جا آغاز می شود. در حضور اقوام عروس و داماد؛ یک نفر از آقایان مسئولیت حناگذاشتن داماد را برعهده می گیرد و با کسب اجازه از بزرگترهای دو فامیل و انجام مراحل خاص؛ داماد را حنا می گذارد.
سپس دوباره پایکوبی به همراه نوای ساز و دهل انجام می شود و همزمان با آن تمام پسران مجرد حاضر در جمع از کودکان تا جوانان برای حنا گذاشتن به سمت جایگاه داماد برده می شدند و وقتی پدرانشان مقداری پول یا شاباش به مسئول حنابستن می دادند دستانشان متبرک به حنا می شد تا زودتر ازدواج کنند و به اصطلاح بختشان باز شود. در هنگام اجرای این مراسم ساق دوش های داماد باید مواظب باشند کسی کفش های داماد را از پایش در نیاورد چرا که اگر این اتفاق می افتاد داماد باید پول درشتی می داد تا کفش های دامادی اش را به وی پس بدهند. ساق دوش ها دو نفر بودند. یکی از آن ها مجرد و دیگری تازه ترین داماد فامیل بود. به شکل معمول لباس یک دست با داماد می پوشیدند و تا پایان مراسم عروسی همراه داماد می ماندند.
حنابندان همواره تا پاسی از شب ادامه داشت. صبح یا عصر روز بعد یک آرایشگر خانم که بیشتر از بستگان داماد بود با همراهی چند نفر از خانم های فامیل به خانه عروس می رفتند تا به اصطلاح " عروسشان را درست کنند" و دستی به سر و رویش بکشند.در این حین؛ بقیه در تدارک یک مراسم دیگر با عنوان "داماد ازحمام درآوردن" هستند که معادل آرایشگاه رفتن دامادهای امروزی است.
در این مراسم داماد را در صبح روز عروسی به حمام می بردند. این کار توسط ساق دوش ها انجام می شد. در این رسم جالب که در اکثر ازدواج های امروز نیز رواج دارد؛ جمعی از اقوام عروس و داماد به همراه سینی های تزئین شده که شامل قرآن ، اسپند، نقل ، نبات ،گل و یک نوع خوراکی خاص است؛ درمنزل پدر داماد گرد هم جمع می شدند و با ساز و دهل به سمت خانه ای که قرار بود داماد در آن جا حمام کند حرکت می کردند.این خانه معمولا یک یا دو کوچه دورتر از خانه پدر داماد بود. در این فاصله هم ساق دوش ها مشغول حمام کردن و لباس پوشاندن داماد هستند.
مادر عروس نخستین کسی است که باید سینی خود را که قدری متفاوت تر و با خوراکی های خاص تری است برای داماد ببرد. بعد از مادر عروس، پدر و مادر داماد و بعد از آن ها سایر فامیل به نوبت و درطول مسیر برگشت به خانه پدر داماد سینی های خود را می آوردند .داماد و ساق دوشان او باید از خوراکی های این سینی ها تناول می کردند و سپس باقی مانده آن بین جمعیت پخش می شد.در طول مسیر هم ترانه ها و اشعار محلی به همراه ساز ودهل خوانده می شد .همسایگان و اهل خانه هایی که در مسیر بودند برای تماشای مراسم بیرون می آمدند.گاهی اسپند و گلاب می آوردند و برای عروس و داماد آرزوی خوشبختی می کردند.
اصلی ترین مرحله ازدواج جشن عروسی بود که در قدیم به صورت جداگانه در منزل پدر داماد و پدر عروس برگزار می شد.در جشن عروسی که اغلب از عصر روزهای پنجشنبه آغاز می شد مهمانان تا پاسی از شب به رقص و شادی مشغول بودند.
ولیمه یا سور عروسی یک نوع بود که بهترین و خوشمزه ترین غذا در طول سال محسوب می شد. بساط شام با همکاری چند تن از اقوام نزدیک آماده می شد. شام عروس نیز توسط داماد با یک تزئین خاص و زیبا که از قبل آماده شده بود به خانه پدر عروس برده می شد. داماد پس از صرف شام با عروسش به خانه پدری باز می گشت تا ادامه مراسم عروسی انجام شود.
" سرچق اندازی" عنوان آئینی است که پس از شام عروسی در بین مهمانان داماد انجام می شد ؛ در این مراسم فامیل داماد هدایایی که بیشتر پول بود به داماد و پدر وی اهدا می کردند.پس از این مراسم داماد و فامیل او یا با وسیله نقلیه و یا با پای پیاده به همراه آوای ساز و دهل به دنبال عروس می رفتند.
در این فاصله در منزل پدر عروس؛ مراسم بدرقه عروس در حال برگزاری است که در آن برادر، عمو و یا دایی عروس یک قرص نان محلی را که نمود برکت و خوش یمنی عروس است را در بقچه زیبایی می گذاشتند و به دور کمر عروس می بستند. خانواده عروس در آخرین لحظات حضورش در خانه پدری به نوبت او را در آغوش می کشند و با سنجاق های ظریف تعدادی اسکناس بر روی چادر او می چسبانند.گریه عروس بهانه کری خواندن اقوام داماد و بستگان عروس می شود و فلسفه این شعرخوانی ها در این بوده که حال و هوای عروس و داماد عوض شود و عروس با شادی و خنده خانه پدر را ترک کند.
در انتهای مراسم مهمانان؛ عروس را سوار بر مرکب و یا با پای پیاده به همراه نواختن ساز و تنبک تا خانه داماد همراهی می کردند.مادرشوهر با سینی اسپند و قرآن برای خوش آمدگویی به نوعروس خود جلوی خانه داماد منتظر است.او عروس و داماد را از زیر قرآن رد می کند. عروس به هنگام ورود به خانه داماد انگشت آغشته به عسل را بر سر در ورودی خانه می زند و در میان هلهله و صلوات مهمانان از کنار گوسفندی که برایش قربانی کرده اند به خانه بخت می رود.
**رسوم پس ازعروسی
اولین صبح بعد از عروسی، صبحانه می بردند. نخستین صبحانه بعد از عروسی شامل غذاهای متنوع مانند برشتوک یا هفت مغز، چلو، کباب، میوه، مرغ بریان، چلوگوشت، نان محلی و غیره بود. این صبحانه در چند سینی بزرگ گذاشته می شد. مادر عروس به همراه خواهران عروس، خاله ها و عمه ها به صورت دسته جمعی برای تازه عروس و تازه داماد صبحانه می بردند. این مواد برای مصرف یک هفته عروس و داماد کافی بوده است.
عصر همان روز نوبت به مراسم پاتختی می رسد که در آن اقوام عروس برای هدیه دادن به عروس دور هم جمع می شدند. هدایای اقوام طی یک مراسم شاد و جالب جمع آوری و اعلام می شد که هرکس چه آورده است.در این مراسم عروس به پدرشوهر، مادر شوهر، خواهرشوهر، برادر شوهر و جاری های خود هدیه ای را که از قبل تدارک دیده بود اهدا می کند.پذیرایی از مهمانان هم بر عهده خانواده داماد بود.
پس از چند روز؛ نوبت به مراسم " داماد سلون" می رسید که در آن مادر عروس؛ داماد و دخترش را به همراه خانواده داماد به منزل خود دعوت و پس از صرف شام مفصل؛ هدایایی به داماد خود تقدیم می کرد.
"پاگشا" آخرین خان از هفت خان ازدواج ها در تاریخ فریدن بوده است. تزئین خاص ظرف میوه و هدیه، اصرار به هم بشقاب شدن عروس و داماد در هنگام صرف شام، از ویژگی های مهم مراسم پاگشا بوده است.مراسمی که در آن خواهرها و برادرهای ازدواج کرده عروس و داماد ، پدربزرگ ها و مادربزرگ ها و سایر اقوام ، تازه عروس و تازه داماد را به همراه پدرها و مادرهایشان برای مهمان شدن در منزلشان دعوت می کردند و پس از صرف شام؛ هدایایی جلوی عروس و داماد می گذاشتند.فلسفه این مراسم در این بود که تازه عروس و تازه داماد با اقوام یکدیگر بهتر آشنا شوند و اهدای هدایا نیز به منظور حمایت مالی از آغاز زندگی مشترکشان بود.
**ازدواج های امروز؛ پر زرق و برق اما بی ثبات
طی چند سال اخیر اگر چه برخی رسوم گذشته مانند پاتختی، داماد از حمام در آوردن و طبخ و آماده سازی ولیمه عروسی با همکاری و تکاپوی اقوام کمرنگ شده اما ازدواج ها با موانع و پیچیدگی های جدیدی همراه است.
نخستین حلقه از زنجیری که به پای ازدواج آسان و پربرکت را در فریدن بسته و سادگی و پایداری ازدواج های قدیم را از یادها برده است؛ هزینه های سرسام آور و غیر ضروری ازدواج های امروزی است.
این مسئله اصل قناعت و ساده زیستی ازدواج های گذشته را به شدت تحت شعاع قرار داده به طوری که خانواده ها برای برگزاری یک مراسم چندساعته سال ها زیر دین و بدهکاری مالی می روند.
به این مساله چشم و همچشمی را نیز باید اضافه کرد.به این معنا که هر چه در قدیم خانواده ها به دنبال سر و سامان دادن به جنبه های اساسی زندگی دو جوان بودند و به ظواهر کمتر توجه می کردند امروزه نوعی رقابت بی حاصل برای به رخ کشیدن کیفیت ازدواج ها رواج یافته است.
با آن که برخی از رسوم ازدواج همچنان پابرجا مانده و مردم توجه خاصی به آن نشان می دهند؛ اما این رقابت ها همچنان بر سادگی و اصالت فرهنگ نهفته در این رسوم سایه انداخته و ازدواج های ساده و بی آلایش آن دوران را آفت زده کرده است.
نکته مهم دیگر؛ پایه های سست ازدواج های امروزی است. فریدن این دیار اصیل و سرشار از فرهنگ که در روزگاران قدیم؛ طلاق در فرهنگ مردمانش جایی نداشته؛ اکنون شاهد افزایش چشمگیر این پدیده است.کاهش ازدواج را نیز باید به این تهدید اضافه کرد.
پر واضح است که ازدواج همانند بسیاری از پدیده های اجتماعی از جریان سریع تکنولوژی و تغییر افکار و کلیشه ها تاثیرات مثبت و یا منفی می پذیرد اما نکته قابل تامل آن است که امروز بشر اساس و هدف اصلی ازدواج را که رسیدن به آرامش و سکون است از یاد برده است به طوری که اگر بگوئیم ازدواج های امروزی تلاش شگفت آوری در راستای سلب آرامش از زندگی هاست گزافه نگفته ایم.
به گزارش ایرنا؛ فریدن در دهه های اخیر با افزایش پدیده طلاق و کاهش ازدواج دست و پنجه نرم می کند. به طوری که در سال 1394 ،فریدن رتبه نخست طلاق را در بین شهرستان های استان اصفهان به خود اختصاص داد.
بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395؛ از جمعیت بیش از 49 هزار نفری فریدن، بیش از 21 هزار دارای همسر و بیش از 11 هزار نفر هرگز ازدواج نکرده اند که بخش زیادی از این افراد در سنین 15 تا 40 سال بوده اند.همچنین در این سرشماری تعداد مردانی که به دلیل طلاق بی همسر مانده اند 142 نفر و میزان زنان بی همسر به دلیل طلاق نیز 250 نفر بوده است.
ازدواج در سنین پایین، ازدواج های بدون شناخت، تناقض های فرهنگی و اعتقادی، اعتیاد و مشکلات مالی عمده ترین دلایل طلاق در فریدن است. اهمیت این مساله موجب شد سید تقی معین الدینی؛ فرماندار فریدن در جلسه اخیر وقایع حیاتی شهرستان بر ضرورت مطالعات و پژوهش های دقیق و جدید برای کشف دلایل طلاق تاکید کند.
فریدن، با 2 شهر و 28 روستا و جمعیت بیش از 49 هزار نفر در 140 کیلومتری غرب استان اصفهان واقع است.
گزارش از: فاطمه زمانی
9861/ 6022