بزرگنمايي:

پیام سپاهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سعید نادری/ جنگ در قفقاز می‌تواند تبعات سنگینی برای نفت و گاز جهان در پی داشته باشد. درگیری‌ها بر سر مناطق مورد مناقشه ناگورنو - قره باغ میان دو جمهوری سابق اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، در کنار پیامدهای سیاسی منجر به نگرانی‌های جدی نسبت به وضعیت بازار نفت و گاز جهان شده است. جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان حالا به یکی از شدیدترین درگیری‌های میان دو کشور طی دهه‌های اخیر تبدیل شده است.
جولیان لی، استراتژیست و تحلیلگر ارشد حوزه انرژی طی یادداشتی در بلومبرگ به زوایای مختلف این درگیری و پیامدهای متعاقب آن در بازار انرژی پرداخته است. لی معتقد است این درگیری پتانسیل تبدیل شدن به یک بحران بزرگ و یک فاجعه زیست محیطی را پیش روی دارد.
در صورت حمله ارمنستان به خط لوله انتقال نفت و مهم‌تر از آن خط انتقال گاز جمهوری آذربایجان، هم می‌تواند تهدیدی بزرگ برای بازار انرژی اروپا باشد و از سوی دیگر نیز آذربایجان را با کمک روسیه در منگنه تجاری قرار دهد.
آرگوس مدیا نیز در گزارشی با بررسی درگیری میان دو همسایه قفقازی، بالا گرفتن درگیری‌ها را تهدیدی بالقوه برای زیرساخت‌های نفتی و گازی می‌داند. در این گزارش به تاثیرات درگیری‌ها روی استراتژی‌های بلندپروازانه آذربایجان نیز پرداخته شده است که برنامه این کشور برای تسخیر سهم بیشتر از بازار انرژی اروپا را به خطر می‌اندازد. آذربایجان در آستانه بهره‌برداری از یک خط لوله استراتژیک گازی دیگر به جنوب شرقی اروپا است و گسترش دامنه این تنش‌ها می‌تواند در این حوزه مشکل‌ساز باشد.
اهمیت انرژی در منطقه مورد مناقشه
جمهوری آذربایجان، بیست و چهارمین تولید‌کننده بزرگ نفت جهان و یکی از تولید‌کنندگان عمده گاز طبیعی در جهان محسوب می‌شود. اقتصاد این کشور نیز به شدت وابسته به نفت و گاز است، تا جایی که بیش از 90 درصد از کل صادرات آذربایجان مربوط به این بخش است. خطوط لوله آذربایجان این کشور را با تکیه بر منابع گازی و نفتی دریای خزر به دروازه‌ای استراتژیک برای امنیت انرژی اروپا تبدیل کرده است. جمهوری آذربایجان دارای 3 خط لوله صادرات نفت خام است که بزرگ‌ترین آنها خط لوله 1768 کیلومتری مشهور باکو - تفلیس - جیحان (BTC) است و از طریق آذربایجان و گرجستان، نفت و میعانات را به شهر جیحان واقع در استان آدانا ترکیه انتقال می‌دهد. این کشور دو خط لوله بسیار مهم صادراتی گاز نیز دارد که یکی از آنها خط لوله 693 کیلومتری قفقاز جنوبی (SCP) است و گاز را به موازات خط لوله BTC، از میدان شاه‌دنیز به گرجستان و سپس ترکیه انتقال می‌دهد. اهمیت این خط لوله آنجا است که به‌عنوان بخشی از خط 4 هزار کیلومتری کریدور گاز جنوبی محسوب می‌شود که با حمایت ایالات متحده آمریکا و با تشکیل کنسرسیومی به رهبری شرکت بی‌پی (BP) با هزینه‌ای 40 میلیارد دلاری ساخته شده است. آذربایجان در سال 2019 میلادی حدود 2/ 9 میلیارد متر مکعب گاز از طریق این خط لوله صادر کرد.
جولیان لی، استراتژیست و تحلیلگر ارشد حوزه انرژی در بلومبرگ معتقد است که این منازعات سرزمینی میان دو کشور همسایه در حال حاضر به دلیل تولید بیش از حد نیاز بازار نمی‌تواند آسیب جدی به بازار بزند و حتی در صورت ایجاد اختلال در صادرات نفت آذربایجان احتمالا قیمت‌ها را چندان دستخوش تغییر نکند، چرا که بازگشت تامین نفت لیبی به بازار جهانی، خطر افزایش عرضه بیش از تقاضا را به بازار تزریق کرده بود و قطع تامین نفت از سوی آذربایجان چندان نمی‌تواند باعث افزایش قیمت نفت شود. به گزارش آرگوس مدیا، خط لوله BTC که ظرفیت جابه‌جایی روزانه 2/ 1 میلیون بشکه نفت خام را دارد، در فاصله 30 تا 40 کیلومتری منطقه‌ای که درگیر‌های نظامی در حال وقوع است قرار دارد.
نگرانی از بمباران خط لوله‌های صادراتی
جولیان لی در یادداشت خود به شکل بسیار بدبینانه‌ای عنوان می‌کند اگر ارمنستان دست به بمباران خط لوله انتقال نفت و گاز آذربایجان بزند، در برابر هرگونه آسیب زیست محیطی ناشی از نشت نفت و گاز مسوول خواهد بود. البته او می‌گوید با توجه به اینکه این خطوط لوله در دو متری زمین دفن شده‌اند، بمباران آنها کار آسانی نخواهد بود. البته حملاتی به خطوط لوله BTC در گذشته رخ داده است. سال 2008 و در میانه درگیری‌های نظامی میان گرجستان و روسیه بر سر مناطق جدایی طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی، شورای امنیت ملی گرجستان ادعا کرد که این خط لوله توسط موشک‌های روسی مورد هدف قرار گرفته است و البته روسیه هرگز این اتهام را نپذیرفت. چندی پیش نیز گروه‌های تروریستی این خط لوله در خاک ترکیه را منفجر کردند که باعث مسدود شدن چند هفته‌ای آن شد.
دو خط لوله BTC و Backu-Supsa به تنهایی 95درصد صادرات نفت‌خام جمهوری آذربایجان را انجام می‌دهند و بالا گرفتن تنش‌ها طرف آذربایجانی را به شدت نگران کرده است. در ماه جولای که تنش‌ها میان دو کشور برای بار دیگر بالا گرفته بود، مدیریت شرکت دولتی سوکار هشدار داد که در صورت وقوع درگیری ممکن است عرضه و انتقال نفت خام دچار مشکلات جدی شود. سوکار (SOCAR) شرکت دولتی نفت و گاز جمهوری آذربایجان است و یکی از پردرآمدترین شرکت‌های حوزه انرژی در جهان محسوب می‌شود که تولید نفت خام و گاز طبیعی در این کشور را به عهده دارد.
آرگوس مدیا به نقل از غول نفتی بی پی که اپراتور خطوط لوله BTC و SCP است عنوان کرده که در حال حاضر وضعیت کار این خطوط لوله عادی است و مشکل خاصی وجود ندارد.
خطر استراتژیک جنگ برای بخش انرژی آذربایجان
این درگیری‌ها در حالی آغاز شده است که آذربایجان خود را برای آغاز یکی از استراتژیک‌ترین رخدادهای کشورش در حوزه انرژی یعنی صادرات گاز به جنوب شرقی اروپا آماده می‌کرد. فاز دوم پروژه شاه دنیز قرار است به رهبری شرکت بی‌پی خط لوله دریایی 1200 میلیارد متر مکعبی را برای صادرات گاز آذربایجان به جنوب شرق اروپا و کشور‌هایی چون یونان و ایتالیا آماده کند. طی هفته‌های آینده قرار بود که این پروژه استراتژیک وارد فاز بهره‌برداری شود. این درگیری‌ها نگرانی درباره این خط لوله را که بخشی از کریدور گازی جنوب محسوب می‌شود، افزایش داده است.
گاز شاه دنیز آذربایجان در فاز نخست خود از طریق خط لوله SCP به ترکیه انتقال پیدا می‌کند و در فاز دوم نیز قرار است صادرات گاز را به اروپا گسترش دهد. با اجرای این فاز آذربایجان به‌عنوان منبع واقعی و جدی گاز بین‌المللی مطرح خواهد شد و موقعیت ژئوپلیتیکی مهمی را می‌تواند از آن خود کند. دولت آذربایجان نیز گاز را به‌عنوان موتور محرک اقتصاد خود در نظر گرفته است و چشم‌انداز اصلی اقتصادی آن رشد درآمد در حوزه انرژی محسوب می‌شود. البته این برنامه رشد درآمد با تمرکز بر تولید و صادرات گاز طراحی شده است؛ زیرا کشور جمهوری آذربایجان طی سال‌های اخیر همواره تولید نفت خود را به‌صورت مداوم کاهش داده است. باکو امیدوار است تا بتواند در آینده‌ای نزدیک سایر میادین گازی داخلی خود را به امتداد کریدور گاز جنوبی متصل کند تا بتواند سهم خود را از بازار انرژی اروپا افزایش دهد.
سناریو‌های متفاوت تنش بر سر قره باغ
در سال‌های گذشته درگیری‌ها میان آذربایجان و ارمنستان همواره پس از چند روز فروکش کرده اما همیشه خطر تشدید هر چه بیشتر این درگیری‌ها بر سر منطقه سنگینی کرده است. هیچ یک از طرفین درگیر چندان به حل و فصل تنش‌ها از طریق مذاکره چندان روی خوش نشان نداده‌اند. جمهوری آذربایجان اما به شدت نگران حمله به زیرساخت‌های انرژی خود در خلال این درگیری‌ها است. این کشور طی سال‌های اخیر با تکیه بر افزایش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات انرژی توانسته است بودجه نظامی خود را به شکل حیرت انگیزی افزایش دهد. البته این درگیری‌ها بازیگران تعیین‌کننده دیگری نیز دارد، آمریکا و ترکیه که منافع گازی مشترکی با آذربایجان نیز دارند تمایل بیشتری به حمایت از این کشور نشان داده‌اند. ارمنستان نیز حمایت و پشتیبانی اقتصادی و نظامی روسیه را در کنار خود می‌بیند؛ اما روسیه به هیچ عنوان درگیری نظامی گسترده‌تری در منطقه را نمی‌خواهد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در روز 27 سپتامبر طی گفت‌وگو با همتایان ارمنستانی، آذربایجانی و ترک خود بر ضرورت آتش بس زودهنگام بین دو کشور اصرار ورزید. باید توجه داشت که در صورت اینکه ارمنستان به خطوط نفت و گاز آذربایجان حمله کند، این کشور گزینه‌های چندانی برای صادرات نفت خود نخواهد داشت و صادرات گاز نیز می‌تواند به‌طور کامل متوقف شود. در این روسیه تنها راه صادرات نفت برای جمهوری آذربایجان محسوب شود که تن دادن آنان به کمک برای فروش نفت این کشور در آن شرایط بی تردید منوط به پذیرفتن شرایط روسیه است که احتمالا به نفع ارمنستان خواهد بود و می‌تواند اهرم فشار دیگری از سوی ارمنی‌ها به کشور همسایه باشد.
درگیری‌های حال حاضر سخت‌ترین تنش میان این دو همسایه طی سال‌های اخیر است، در آوریل 2016 این دو کشور در تبادل آتش میان خود 200 نفر تلفات را ثبت کردند. در حال حاضر ده‌ها کشته از دو طرف جنگ گزارش شده است و هر دو کشور در مناطق خود اعلام حکومت نظامی کرده‌اند. حال باید دید آینده درگیری‌ها در این منطقه می‌تواند اثرات مخرب جدی روی بازار انرژی برجای گذارد یا خیر؟