بزرگنمايي:

پیام سپاهان - تلاطمات ارزی همچنان گلوی اقتصاد ایران را می‌فشارد. روزهای زیادی است که قیمت ارز در بازار رو به افزایش نهاده و شرایط به گونه‌ای پیش رفته که نقش دلالان و سفته‌بازان در نرخ سازی پررنگ شده است.
آفتاب نیمه‌جان میدان فردوسی و بازار گرم دلالان در چهارراه استانبول
این البته داستانی تکراری در بازار ارز ایران است. ظرف سال‌های گذشته، بارها و بارها بازار ارز ایران با تلاطم‌هایی مشابه مواجه بوده است؛ اما بانک مرکزی در دوره جدید فعالیت خود به ریاست عبدالناصر همتی، بارها اعلام کرد به روشی متفاوت و اصولی قصد دارد تا بازار ارز را هدایت کند و رئیس کل بانک مرکزی بارها وعده داد با تشکیل دادن بازار ثانویه یا همان بازار متشکل ارزی، قیمت دلار در بازار ارز ایران از متن معاملات رسمی بین بازیگران رسمی یعنی بانک مرکزی، بانک‌ها و صرافی‌ها بیرون بیاید و دیگر شاهد آن نباشیم که معاملات غیررسمی و عموماً کاغذیِ سفته‌بازان در معاملات غیررسمی، قیمت ارز را در بازار ایران تعیین کند.
اقدامات اجرایی تشکیل بازار ثانویه هم تا آنجا پیش رفت که حداقل 100 شرکت صرافی بزرگ ثبت نام برای عضویت در بازار متشکل را انجام دادند؛ بازاری که قرار بود از عید قربان سال 98 فعالیت خود را آغاز کند اما ساختمانی که برای پشتیبانی فنی بازار متشکل ارزی اختصاص یافته بود، یکباره آتش گرفت و همه چیز در آتش سوخت؛ آنجا بود که گویا پرونده راه اندازی بازار متشکل ارزی بر اساس برنامه قبلی، مختومه اعلام شد.
پس از این حادثه، تشکیل بازار متشکل ارزی به سکوت خبری رفت اما رئیس کل بانک مرکزی بارها و بارها اعلام کرد که این بازار تشکیل شده و در حال رسیدن به بلوغ است.
تبدیل شدن تهران به پایتخت ارزی کشور، از وعده تا عمل
بازار متشکل ارزی پس از تشکیل، در نقطه اثرگذاری خود، قرار نبوده و نیست که هیچ بازاری را حذف کند؛ بلکه برای کشف نرخ و تضمین امنیت معاملات، اعمال نظارت بانک مرکزی و رعایت قانون در عرصه بازیگران تشکیل خواهد شد.
بر اساس اعلام بانک مرکزی، چشم‌انداز مسئولان بانک مرکزی و بازار متشکل ارزی حضور 600 صرافی در این بازار است که تا نیمه سال 98 فقط 100 صرافی به عضویت در آمده بودند؛ ضمن اینکه سامانه اصلی این بازار به سامانه‌های بانک‌ها، صرافی‌ها و چند بخش مختلف در بانک مرکزی متصل است.
آن روزها پیش‌بینی‌ها بر این بود که راه‌اندازی این بازار، «تهران» را به پایتخت ارزی کشور تبدیل می‌کند و این امکان را ایجاد نماید که ساعت نه صبح هر روز، نرخ متوسط ارز مشخص شده و معاملات بین بازیگران و بازارسازان اصلی بازار ارز یعنی بانک مرکزی، بانک‌ها و صرافی‌ها بر اساس آن نرخ انجام شود. این در حالی است که نرخ ارز در بازارهای خارج از کشور حدود ساعت 11 ظهر مشخص می‌شود؛ ضمن اینکه در این سامانه، حراج ناپیوسته ارز از ساعت نه تا 10 صبح برگزار شود و پس از آن نیز حراج پیوسته عملیاتی گردد تا در نهایت بازار در ساعت 15 و 30 دقیقه بسته شود.
در واقع قرار بود که همزمان با آغاز به کار بازار متشکل ارزی، نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود و در پایان هر روز نیز بر اساس میانگین قیمت ارز در همان روز، نرخ پایه ارز برای روز بعد تعیین شود؛ به نحوی که نرخ‌های معاملاتی در این بازار آن لاین برای اطلاع مردم نمایش داده شوند.
بنا به اعلام بانک مرکزی، صرافی‌های عمده فروش در بازار متشکل ارزی می‌توانند ارز خود را عرضه نمایند؛ ضمن اینکه در سایت این بازار فقط مبلغ و قیمت نمایش داده خواهد شد؛ اما سامانه بازار به‌گونه‌ای طراحی شده است که پایین‌ترین قیمت فروش را در بالاترین سطح نمایش قرار می‌دهد و در عین حال، بالاترین قیمت خرید را در بالاترین سطح نمایش می‌دهد، بر همین اساس قیمت‌ها به‌صورت آن لاین در سیستم مَچ می‌شود و کشف نرخ صورت می‌گیرد.
در این میان، راهکاری که بانک مرکزی آن روزها برای جلوگیری از ثبت نرخ‌های کاذب در این بازار در نظر گرفته بود، تدوین آئین‌نامه معاملاتی از سوی بازیگران اصلی بود؛ به نحوی که در آئین‌نامه به هیئت مدیره بازار متشکل اجازه داده شد نرخ را بر اساس کلوز آخر وقت روز قبل با نوسان 5 درصد تعیین کنند؛ به خصوص اینکه بازیگران اصلی بازار متشکل ارزی یعنی صرافی‌های مجاز، بانک‌ها و صرافی‌های بانک‌ها موظف به معرفی حساب ارزی به بانک مرکزی هستند.
محمود شکسته‌بند، اولین مدیرعامل بازار متشکل ارزی اعلام کرده بود که بانک‌ها اسکناس ارز را از صرافی‌ها دریافت می‌کنند و در صورت اعلام نیاز آنها، اسکناس را نیز برمی‌گردانند.
به‌گفته وی، این موضوع تضمین شده و بانک‌ها موظف هستند همه نیاز صراف‌ها به اسکناس را به‌صورت لحظه‌ای تأمین کنند؛ ضمن اینکه هر صراف موظف است یک حساب مبتنی بر دلار، یک حساب مبتنی بر یورو و یک حساب مبتنی بر ریال در بانک مورد نظرش افتتاح کند، به نحوی که صراف به بازار متشکل ارزی وکالت دهد که از حساب‌های او به‌اندازه معامله ثبت‌شده در سامانه، برداشت و به حساب طرف دوم معامله واریز شود.
همچنین قرار بود صرافی‌هایی که در این بازار خرید و فروش عمده را انجام می‌دهند باید یک درصد بالاتر از نرخ بازار متشکل، نیازهای خُرد ارزی را بر اساس فهرست مصارف 24 گانه پوشش دهند.
وعده تازه همتی برای عملیاتی شدن بازار متشکل ارزی
از آتش سوزی در ساختمان بازار متشکل تا امروز جزئیاتی از پیشرفت عملیات فعال سازی آن منتشر نشده اما رئیس کل بانک مرکزی بارها وعده داده بازار در حال رسیدن به بلوغ است؛ اگر سخنان عبدالناصر همتی صحیح بوده باشد، مشخص نیست چرا این بازار اثرگذاری مورد انتظار را در بازار ارز کشور نداشته و از کارایی مورد انتظار برخوردار نیست. چرا که اگر بازار ثانویه به نقطه اثرگذار خود رسیده بود، امروز به استناد بخشنامه دیروز بانک مرکزی خطاب به شرکت‌های صرافی، برخی صرافی‌ها مجال آن را نمی‌یافتند که در معاملات غیرقانونی، قیمت‌های نامتعارفی برای ارز اعلام کرده و اقدام به نرخ سازی کنند.
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی دیروز هم در جدیدترین اظهارنظر خود، اعلام کرده این بانک برنامه‌هایی برای بازار ثانویه دارد که به تدریج عملیاتی خواهد شد. وعده تازه‌ای که عملیاتی شدن آن با تردید مواجه است و مشخص نیست با دست فرمانی که بانک مرکزی دارد، عملیاتی شدن و تبدیل بازار متشکل ارزی به بازیگر اثرگذار و لیدر بازار ارز به عمر دولت دوازدهم خواهد رسید یا خیر.