بزرگنمايي:

پیام سپاهان - فرهیختگان / متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
مرتضی عبدالحسینی / شاخص کل بورس تهران در شرایطی بازدهی 14درصدی را تنها در یک هفته اخیر ثبت کرده که به‌نظر می‌رسد همچنان ورود پول‌های قدرتمند حقیقی و رشد انتظارات تورمی در تمامی بازار‌ها علت اصلی چنین بازدهی باشد. بورس تهران- که دوسالی است وارد برهه متفاوتی از روند تاریخی خود شده- همچنان درحال خلق رکورد‌های عجیب و نکته‌های غریبی است که به‌هیچ‌وجه منطقی نبوده و به‌نظر می‌رسد این موارد تبدیل به مسائلی عادی برای سیاستگذاران و عموم سهاداران شده است. درحال‌حاضر دیگر کار از تحلیل چگونگی ورود آحاد جامعه به بورس، نحوه جذب نقدینگی به بازار سهام و احتمال بروز ریسک‌های اقتصادی طی این مسیر‌ها گذشته، چراکه دیگر بازار حداقل 10میلیون فعال اقتصادی را همراه سرمایه‌هایشان به‌سمت خود کشانده است. در چنین شرایطی با اینکه دولت با سرعت بسیار کمی درحال استفاده از نقدینگی عظیم موجود در بازار سهام است و استفاده حقیقی از بازار سهام آن‌طور که درخور است، صورت نمی‌گیرد، اما همه اینها دلیلی نخواهد شد که بتوان از اتفاقات عجیبی که نه به نفع آینده سهامداران و نه حتی بازار سرمایه است، گذشت. بخشی از فعالان اقتصادی و با اطلاع به‌دلیل ذی‌نفع بودن در رشد‌های بی‌قاعده بازار، دولت به‌دلیل استفاده از بورس جهت جلوگیری از ضربات بیشتر تورم و نقدینگی و بسیاری از سهامداران تازه‌وارد از روی ناواردی چشم خود را روی بخشی از آنچه نباید اتفاق بیفتد، بسته‌اند. «فرهیختگان» در این گزارش با بررسی بازار سهام به 6 مورد جالب توجه از هزاران مورد عجیب بازار سهام اشاره کرده است. بازدهی 157درصدی بورس ایران در سال 2020 و رشد باورنکردنی در ارزش بازاری سهام‌هایی چون فولاد و ایران‌خودرو از مواردی است که این روز‌ها ملموس‌تر شده است. مثلا مقایسه بورس تهران و جهان یا مثلا هم‌ترازی ارزش بازاری «ایران‌خودرو» با شرکت بزرگ «رنو» و پیشی گرفتن «فولاد» از کمپانی بزرگ POSCO همه مواردی است که باید حول آن مفصل نوشت، گفت و هشدار داد. درکنار اینها همچنین به موارد عجیبی از سه سهم کدما، های‌وب و فوکا نیز پرداخته شده است. لازم به‌ذکر است که یافتن مواردی از این دست در این روزهای بازار به‌هیچ‌وجه کار سختی نبوده اما کنترل ادامه روند شکل‌گیری چنین مواردی قطعا مشکل خواهد بود.
بورس ایران پرسودترین بورس جهان!
درست زمانی که بخش حقیقی اقتصاد ایران روزبه‌روز درحال کوچک‌تر شدن است و وضعیت شرکت‌های بورسی نیز از آن جدا نبوده و نیست؛ بورس تهران مسیر برعکسی را در پیش گرفته است. گزارش فدراسیون جهانی بورس‌ها با تاکید این نکته، نشان می‌دهد بورس تهران با 66 درصد بازدهی در ژوئن 2020 پربازده‌ترین بورس دنیا در این ماه بوده است. این در شرایطی است که بورس سریلانکا با بازدهی 7 درصدی در رتبه دوم و پس از آن نیز بورس شانگهای، بورس ترکیه، بوسنی و نزدک آمریکا به ترتیب با 6.7، 6.3، 6.2 و 5.9 در رتبه‌های بعدی قرار دارند. از طرفی اختلاف عمیق در بازدهی بورس تهران با دیگر بورس‌های دنیا تنها در بازده ماهانه خلاصه نمی‌شود، بلکه بازار سهام کشور با ثبت بازده 157 درصدی از ابتدای سال 2020 میلادی تنها بورس ونزوئلا را با 249 درصد بالای‌سر خود می‌بیند و از طرف دیگر بورس ATX اتریش را با بازدهی 28 درصد پشت‌سر خود دارد. جالب است که به‌جز بورس ونزوئلا، بازار سهام ایران، نزدک آمریکا، بورس ترکیه و شانگهای، بازدهی باقی بورس‌های دنیا از ابتدای 2020 تا به حال منفی بوده است. علاوه‌بر اینها مقدار بازده بورس تهران با بازده بازارهای سهام منطقه و همین‌طور رقبای سنتی‌ ایران، یعنی بورس‌های استانبول، عربستان و د‌بی فاصله آشکاری گرفته است به‌طوری که در سال گذشته میانگین بازده بورس استانبول 25درصد، بازده بورس د‌بی 9درصد و بازده بورس عربستان تنها 7درصد بوده است. بنابراین واضح است که بازده بازار سهام ایران چند ده برابر بیش از میانگین رشد بازار‌های سهام در سراسر دنیا بوده که به هیچ وجه با آمار و ارقام حقیقی اقتصاد ایران هم‌خوانی ندارد؛ چراکه بورس هر کشور آینه تمام‌نمای وضعیت بخش مولد و یا میزان اطمینان به رشد این بخش در آینده است که از شرایط بازار ایران هیچ‌کدام از این دو موضوع قابل درک نخواهد بود.
سهام ایران‌خودرو هم‌تراز رنو تولیدش 9.5 برابر کمتر!
در آخرین روز معاملاتی هفته دوم تیرماه، درحالی شرکت ایران خودرو با نماد «خودرو» در قیمت 437 تومانی در صف خرید 660 میلیونی قرار داشت که حجم معاملات آن حدود 43میلیون و ارزش معاملات نیز در حدود 18 میلیارد تومان را نشان می‌داد. این شرکت که در‌حال‌حاضر و بعد از افزایش سرمایه‌های خود طی سال‌های گذشته تعداد برگ سهم‌های بازاری خود را به 301 میلیارد رسانده، رکوردی عجیب‌وغریب به نام خود ثبت کرده است. «خودرو» که 25 اسفند 98 برای برگزاری مجمع سالانه و افزایش سرمایه در قیمت 1139 تومان بسته شده بود، 27 اردیبهشت 99 با قیمت 58 تومان بازگشایی و در همان روز رشد صددرصدی قیمت را تجربه کرد. پس از آن نیز تا آخرین روز معاملاتی، این شرکت تنها سه‌روز کاری را بدون صف خرید بودن به‌پایان رسانده است. اما رکورد عجیب این شرکت حجم بالای معاملات یا تعداد روز‌های صف خرید آن نبوده، بلکه ارزش بازاری شرکت است که این روز‌ها به 131 هزار میلیارد تومان یا با احتساب دلار 19هزار تومانی، به حدود 7 میلیارد دلار رسیده است. این مقدار از ارزش بازاری کمپانی بزرگ رنو که حدود 6.5 میلیارد دلار است، بیشتر بوده و به نصف ارزش بازاری شرکت پورش رسیده که حدود 14 میلیارد دلار است.
علامت سوال دربرابر چنین ارزش بازاری بالایی برای شرکت ایران خودرو به‌هیچ‌وجه با عطش تقاضایی که برای خرید محصولات یا خرید سهام از سوی سرمایه‌گذران بازار خودرو و بازار سهام وجود دارد، توجیه نمی‌شود، بلکه آنچه باید توضیح‌دهنده حبابی نبودن آن باشد میزان تولیدات ماهانه و سالانه شرکت، بازدهی و سود انباشته آن است، چراکه ارزش بازاری (Market Capitalization) به سرمایه شرکت به‌عنوان بخش مهمی از ترازنامه نیز توجه دارد. اوج‌گیری قیمت سهام ایران‌خودرویی‌ها درحالی در سال 98 و 99 سرعت گرفته که در سال 98 کل تولید این شرکت 393 هزار و 812 دستگاه خودرو بوده است که نسبت به سال 96 (قبل از تحریم ها) افت 45 درصدی را نشان می‌دهد. همچنین این شرکت از محل فروش، 2500 میلیارد زیان را متوجه خود دیده و مجموع زیان انباشته شرکت در پایان سال مالی 98 به حدود 10هزار میلیارد تومان رسیده است. از سوی دیگر شرکت رنو که ارزش بازاری خود را با ایران‌خودرو برابر می‌بیند، تنها فروش جهانی آن در سال 2019 حدود 3 میلیون و 750 هزار وسیله نقلیه در سال و درآمد آن تقریبا 61 میلیارد دلار بوده و همچنین سود عملیاتی کمپانی رنو نیز در سال 2019 برابر با 3 میلیارد دلار بوده است. به‌عبارتی فقط در تولید خودرو، تیراژ سالانه شرکت رنو حدود 5/9 برابر شرکت ایران‌خودرو است. حال اینکه چنین اوج‌گیری در ارزش بازاری ایران خودرو و قیمت سهام آن نشأت گرفته از حمایت‌های دولت، التهابات بازار‌ها یا عطش خریداران برای خرید است، بحثی است که جای خود دارد. به‌هرروی حالا که ارزش این شرکت به‌تنهایی 2 درصد از کل بازار را تشکیل می‌دهد و بالطبع تاثیر‌ زیادی بر روند منفی و مثبت شاخص کل خواهد گذاشت، باید نگران از ادامه چنین روند بدون بنیادی بود.
داستان عجیب بازار 18 میلیارد دلاری فولاد
درکنار وضعیت عجیب ارزش بازاری شرکت ایران‌خودرو، ارزش بازاری شرکت فولاد نیز شرایط مشابهی را رقم زده است، به‌طوری‌که فولاد مبارکه اصفهان با نماد «فولاد» که آخرین روز معاملاتی خود را با قیمت 1165 تومان به‌پایان رسانده دیگر سهم بزرگ و شاخص‌ساز بازار محسوب شده است که به‌تنهایی 6 درصد از کل ارزش بازار را تشکیل می‌دهد. این شرکت که تنها از اولین روز معاملاتی 99 تا به حال حدود 260 درصد رشد کرده، ارزش بازاری خود را به 371 هزار میلیارد تومان یا 18 میلیارد دلار رسانده است. هرچند این شرکت از شرکت‌های موجود در بازار بوده که عملکرد قابل قبولی را در تولید فولاد و بازدهی شرکتی ثبت کرده است، اما مقایسه آمار و ارقام بازاری آن با کمپانی‌های بزرگ فولاد‌سازی در دنیا، مجدد موردی عجیب‌تر از «خودرو» را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال؛ کمپانی POSCO غول فولاد‌سازی جهان بوده، به‌طوری که تولید سالیانه آن از حدود 40 میلیون تن فولاد متجاوز شده است و در رتبه پنجم کمپانی‌های فولاد‌سازی دنیا قرار دارد. درحال‌حاضر ارزش بازاری این شرکت با درآمد 70 میلیارد دلاری در سال 2019 و تولید 40 میلیون تنی در همین سال برابر با 15 میلیارد دلار بوده است که 3 میلیارد دلار هم از فولاد مبارکه عقب‌تر است. این درحالی است که کل مجموع تولید فولاد‌سازی ایمیدرو که شرکت فولاد مبارکه هم جزئی از آن است 16 میلیون تن فولاد بوده که 10میلیون آن به فولاد مبارکه تعلق دارد. بنابراین «فولاد» که عملکردی یک‌چهارم عملکرد POSCO را در تولید سالیانه خود ثبت کرده، هرروز اختلاف ارزش بازاری خود با این کمپانی را بیشتر می‌کند. همچنین بررسی صورت‌های مالی دو شرکت حاکی از اختلاف درآمدی عظیم شرکت فولاد مبارکه در مقایسه با POSCO است. شرکت POSCO تنها در 2019 سود عملیاتی برابر با 4 میلیارد دلار و درآمدی برابر با 70 میلیارد دلار را ثبت کرده است. با توجه به سرعت رشد قیمتی فولاد که تنها در 10 روز معاملاتی اخیر، 45 درصد بوده و ادامه روند رو به رشد بازار سهام، بعید نیست که ارزش بازاری این شرکت با غول چندملیتی فولاد جهان «آرسلور میتال» برسد. این سهم نیز مانند ایران‌خودرو و چندین سهام بزرگ دیگر که همزمان ابزاری برای کنترل هیجان در بازار بوده‌اند، می‌توانند عاملی برای بالا رفتن آن باشند.
فوکا در سیطره 7 حقیقی
شرکت فولاد کاویان با نماد معاملاتی فوکا با سرمایه‌ای بیش از 80 هزار میلیاردی در صنعت فلزات اساسی و در بازار پایه نارنجی فرابورس فعالیت می‌کند. براساس عرف موجود در بازار سرمایه ایران، سهامداران عمده شرکت‌های بورسی غالبا شرکت‌های حقوقی هستند که با منابع مالی خود بخش زیادی از سهام شرکت موردنظر را در تملک خود دارند. اما در ارتباط با شرکت فولاد کاویان که در تولید آهن و فولاد پایه فعالیت می‌کند این مورد کمی عجیب به‌نظر می‌رسد. ترکیب سهامداران عمده فولاد کاویان نشان می‌دهد که نه‌تنها هیچ‌شرکت حقوقی‌ای در سهامداران عمده این شرکت حضور ندارد، بلکه از مجموع 5 میلیارد و 970 میلیون برگه سهام این شرکت، بیش از 5 میلیارد و 200 میلیون برگه سهام تحت مالکیت 7 سهامدار حقیقی است. به عبارت دیگر بیش از 86 درصد از سهام آن در اختیار اشخاص حقیقی و تنها 770 میلیون سهام آن یا 14درصد در اختیار دیگر سرمایه‌گذاران است و براساس اطلاعات مندرج در سایت مدیریت فناوری بورس تهران، درصد شناوری این شرکت کمتر از یک درصد است. البته حضور عمده سرمایه‌گذاران حقیقی در سهام شرکت‌ها به هیچ‌وجه نکته منفی نبوده، بلکه بالا بودن شناوری آن نیز جزء نکات مثبت محسوب خواهد شد، اما اینکه تعداد اندکی افراد حقیقی بتوانند کلیت سهامی را در اختیار داشته باشند به‌اندازه حضور عمده نهاد‌های حقوقی مشکوک و نگران‌کننده خواهد بود. از طرفی روند سودسازی شرکت در سال‌های 96، 97 و 98 به ترتیب 65، 135 و 482 ریال، زیان شناسایی‌شده را نشان می‌دهد که به‌عبارت بهتر طی این سال‌ها شرکت نه‌تنها سودی به‌ازای هر سهم نداشته، بلکه بر مقدار زیان خود هم افزوده است. اما نکته عجیب‌تر اینکه مقدار بازدهی قیمتی سهام این شرکت در سال 98 برابر با 714 درصد رشد و در سه ماهه نخست سال 99 نیز 157درصد رشد را تجربه کرده و درحال‌حاضر در قیمت 1300 تومان مبادله می‌شود. از آنجا که هیچ‌رابطه منطقی‌ای بین روند سود‌سازی و بازدهی قیمت شرکت فولاد کاویان دیده نمی‌شود، می‌توان گفت که هیچ عامل بنیادی در رشد قیمت این سهم دخیل نبوده و باید علت این افزایش قیمت را در عامل‌هایی چون رانت‌های اطلاعاتی موجود در این سهام دانست.
رشد 477 درصدی کدما در 3 ماه!
مورد عجیب دیگر در بازار سهام، گران‌ترین سهم این بازار؛ «معدنی دماوند با نماد کدما» است که در بازار دوم فرابورس معامله می‌شود. این سهام که در آخرین روز کاری بازار، کار خود را با ثبت قیمت 51 هزار تومان به پایان رسانده، جزء شرکت‌های کوچکی محسوب شده که تنها 30 میلیون برگه سهم آن در بازار بورس عرضه شده است. ارزش بازاری سهم در حدود 1500 میلیاردی و میزان معاملات آن در آخرین روز کاری 100 هزار بوده است که در مقایسه با میانگین حجم خود رقم کوچک‌تری است. عملکرد سه‌ماهه این شرکت در رشد قیمتی، موردی است که توجه بازار و برخی سرمایه‌گذاران را به آن جلب کرده است، چراکه تنها در طول سه‌ماه این سهم رشد قیمتی 42 هزار تومانی را تجربه کرده است. بررسی مرور سابقه معاملاتی کدما نشان می‌دهد این شرکت در اولین روز معاملاتی سال 99 کار خود را با قیمت 8900 تومان به‌ازای هر برگ سهم به پایان رسانده، اما در مدت اخیر با رشد 477 درصدی به قیمت 51 هزار تومان رسیده است. درصد شناوری این سهام 20 درصد بوده و سهامدار عمده و حقوقی این شرکت، هلدینگ گسترش صنایع معدنی کاوه پارس است که به‌طرز عجیبی مالک اصلی شرکت نیز محسوب شده و شرکت معدنی دماوند از شرکت‌های تابع آن محسوب می‌شود. «کدما» هرچند در دوره منتهی به اسفند 98 درحدود 6 میلیارد تومان سود کسب کرده و مبلغ 233 تومان را به هر سهم اختصاص داده و جزء سهم‌های با بازدهی خوب محسوب می‌شود، اما به‌نظر نمی‌رسد همچنان قیمت ذاتی سهم در 51 هزار تومان قرار بگیرد. این سهم با ثبتP/E هفت برابری نسبت‌به اعضای گروه خود به عدد221 رسیده است. این بدین‌معنی است که 221 سال زمان می‌برد تا براساس تقسیم سود‌های سالیانه اصل پول سرمایه‌گذاری شده در این سهام 100درصد افزایش پیدا کند. از طرف‌دیگر خالص ارزش دارایی‌های (NAV) این شرکت حدود 10میلیارد است که با تقسیم قیمت بر آن روز سهام، P/NAV آن اختلاف چند ده‌هزاری با قیمت ذاتی خود دارد.
58 درصد از سهام «های‌وب» در اختیار یک نفر!
شرکت داده‌گستر عصر نوین های‌وب با نماد معاملاتی «های‌وب» در 22 شهریور سال 1396 در بخش اطلاعات و ارتباط و طبقه ارزش افزوده در بازار دوم بورس وارد شد و با همراهی دو نماد معاملاتی اپرداز و اوان صنعت اطلاعات و ارتباطات را در بازار بورس تهران را تشکیل دادند. امروزه های‌وب در قیمت 2800 تومان درحال معامله است و با ارزش بازاری 1142 میلیارد تومانی در بازار بورس تهران فعالیت می‌کند. روند شناسایی سود های‌وب طی سه سال اخیر صعودی بوده، به‌نحوی که در سال 96، 368 ریال در سال 97، 159 ریال و در سال 98، 532 ریال سود شناسایی کرده است. همچنین های‌وب در سال 98 و سه‌ماهه نخست امسال به‌ترتیب 312 و 131 درصد بازدهی و افزایش قیمت سهام داشته است، بنابراین روند سودسازی و افزایش قیمت این سهام متناسب با هم بوده و در ارتباط با رشد قیمتی های‌وب نکته عجیبی نمی‌توان یافت، اما در بررسی ترکیب سهامداران عمده این نماد متوجه حضور یک سهامدار حقیقی می‌شویم که ازمجموع چهار میلیارد برگه سهام این شرکت در حدود دو میلیارد و 348 میلیون برگه سهام و یا 58 درصد از سهام های‌وب را در تملک خود دارد و چهار شرکت حقوقی به‌عنوان سهامداران عمده های‌وب 10 درصد از سهام را در اختیار خود دارند و درحدود 30 درصد دیگر سهام نیز به‌عنوان سهام شناور شناخته می‌شود، این درحالی است که تا بهمن سال 98، مجموع سهام این سرمایه‌گذار حقیقی دو میلیارد 416 میلیون سهام بوده که طی پنج ماه گذشته 65 میلیون سهم را در بازار بورس ایران به فروش رسانده است. این نکته زمانی عجیب‌تر می‌شود که بدانیم درحدود 657 میلیارد تومان از ارزش بازاری های‌وب تنها در اختیار یک سرمایه‌گذار حقیقی است و بنابراین نمی‌توان نقش این سرمایه‌گذار در رشد و بازدهی سهام های‌وب را به‌راحتی کتمان کرد و نادیده گرفت.