پیام سپاهان - ایسنا/اصفهان پژوهش سال‌هاست به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه علم معرفی می‌شود و هر ساله پژوهشگران زیادی برای حل مشکلات کشور در عرصه‌های مختلف و همچنین توسعه علوم، بررسی‌های مختلفی در قالب پایان نامه و مقاله منتشر می‌کنند.

اگر پژوهش را معادل تولید علم در نظر بگیریم، وضعیت پژوهشی کشور نسبت به گذشته رشد چشمگیری داشته است. به استناد داده‌های آماری دو مرجع بین‌المللی علم سنجی ISI و Scopus، ایران با چندین رتبه رشد از نظر کیفیت تولید علم در پنج ساله اخیر و رشد چهار برابری تعداد مقاله‌های کیفی در رتبه نخست کشورهای منطقه و در رقابت با 22 کشور دنیا معرفی شده است.
سالانه هزاران پایان‌نامه و رساله در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دفاع می‌شود. نوشتن پایان نامه‌های خوب دغدغه‌ای است که همواره برای دانشجویان و وزارت علوم و تحقیقات وجود داشته است. با توجه به اینکه هر ساله اعتبار و بودجه زیادی صرف نوشتن پایان نامه‌ها می‌شود، این سوال مطرح است که آیا پایان‌نامه‌های که نوشته می‌شود ضرورت‌های پژوهشی کشور را رفع می‌کند؟ آیا این پایان نامه‌ها ارتباط دو سویه‌ای با صنعت و بازار کشور دارند؟ و اینکه پایان نامه‌های کشورمان نسبت به دیگر کشورهای جهان در چه سطحی قرار دارد؟
نگارش پایان‌نامه از جمله موارد تخصصی است که اغلب دانشجویان در نحوه نگارش علمی آن با مشکلاتی روبه رو هستند، از انتخاب عنوان گرفته تا نگارش بخش‌های مختلف پایان‌نامه و اصلاحات تخصصی مربوط به آن و در نهایت تدوین و ارائه یک تحقیق خوب. دانشجویان برای تهیه و تدوین پایان‌نامه با مسائل بسیاری روبه رو هستند که در پاره ای موارد چالش‌هایی برای آنها محسوب می‌شود. در راستای موشکافی چالش‌ها و مسائل پیش روی دانشجویان در تهیه و تدوین پایان‌نامه و ارائه راهکارهای مناسب برای تسهیل آن، میزگرد تخصصی بررسی مسائل پیش روی دانشجویان در تهیه و ارائه پایان نامه به میزبانی خبرگزاری ایسنا- منطقه اصفهان برگزار شد.
دکتر مهدی مومنی- مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان، دکتر محسن طاهری دمنه- عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و فاطمه قاسمیان- دانشجوی دکتری آمار در دانشگاه اصفهان میهمانان این میزگرد دو ساعته ایسنا بودند و به بیان دیدگاه‌ها و نظرات خود پرداختند که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

در ابتدا فاطمه قاسمیان به عنوان نماینده دانشجویان دکتری در دانشگاه اصفهان به بیان دیدگاه‌های خود در خصوص مسائل پیش روی تهیه و ارائه پایان نامه پرداخت.
این دانشجوی دکتری آمار در دانشگاه اصفهان گفت: دانشجویان در تهیه و ارائه پایان نامه با مسائل بسیاری روبه رو هستند و برای داشتن یک تحقیق خوب نیازمند کار و تلاش همه جانبه و استفاده از راهنمایی اساتید خود هستند.
حذف نمره پایان‌نامه و عدم تاثیر آن در معدل، چالش دانشجویان
وی افزود: درحال حاضر یکی از مشکلاتی که بسیاری از دانشجویان با آن روبه رو هستند، حذف نمره پایان‌نامه و عدم تاثیرگذاری آن در معدل دانشجویان است. اینکه نمره پایان نامه در معدل اثر گذار نیست، برای بسیاری از دانشجویان چالشی بزرگ است، چراکه در این صورت نمره‌ای که نتیجه تلاش یکساله دانشجو است، دریافت نمی‌شود و تاحدودی دانشجویان دلسرد می‌شوند .
قاسمیان ادامه داد: درحال حاضر یک نمره کیفی و یک نمره کمی به پایان نامه دانشجو تعلق می‌گیرد که تاثیری در معدل ندارد. اگر قرار است، نمره به عنوان ارزش کار باشد، باید در معدل اثرگذار باشد، تا دانشجو، نتیجه زحمت خود را ببیند.
اختیاری کردن مقاله به نفع دانشجویان نیست
این دانشجوی دکتری موضوع دیگر پیش روی دانشجویان در تهیه و تدوین پایان نامه را اختیاری کردن چاپ مقاله اعلام کرد و گفت: مطلب دیگری که وجود دارد، این است که تا پیش از این، دانشجویان کارشناسی ارشد ملزم به چاپ مقاله بودند و اکنون چاپ مقاله از پایان نامه اختیاری شده است.
وی ادامه داد: اکنون بسیاری از دانشجویان از این موضوع ناراحت هستند، زیرا دانشجویان مقاله را حاصل کار پژوهش یکساله خود می‌دادند و با اختیاری شدن آن دیگر به دنبال چاپ مقاله نمی‌روند. دسترسی به مقاله به نسبت پایان‌نامه برای دانشجویان آسان تر است و این موضوع نگرانی برای دانشجویان ایجاد کرده است.
به گفته قاسمیان چاپ مقالات در نشریات داخلی راهکاری برای رفع این مشکل است و چاپ مقاله در دوران کارشناسی ارشد تمرینی برای دوران دکتری است، چراکه در دوران دکتری داشتن مقاله اجبار است.
عدم همکاری دوجانبه استاد و دانشجو، اصلی‌ترین معضل پایان‌نامه نویسی
وی اصلی‌ترین معضل پیش روی تدوین پایان‌نامه را عدم همکاری دوجانبه استاد و دانشجو اعلام کرد و گفت: در میان هر دو قشر استاد و دانشجو، افراد مسئولیت پذیر وجود دارد و از سویی برخی دیگر از افراد، فاقد آن حس هستند. همانطور که برخی دانشجویان به دنبال اساتید هستند تا از راهنمایی آنها استفاده کنند و استاد راهنما در عمل هیچ کمکی نمی‌کند، در برخی مواقع هم استاد به دنبال دانشجو است تا کار تحقیقی خود را به پیش ببرد.
این دانشجوی دکتری آمار در دانشگاه اصفهان با بیان اینکه بعضی اساتید به حدی مشغله دارند که زمان رسیدگی به همه دانشجویان را ندارند، تصریح کرد: متاسفانه برای این مسئله نظارت نیست و دانشجو نمی‌تواند از استاد راهنما شاکی شود، زیرا ضرر آن به دانشجو باز می‌گردد.
وی راهکار رفع این مشکل را اختصاص زمان مشخصی در هفته برای برگزاری جلسه بین استاد راهنما و دانشجو معرفی کرد و افزود: در صورت وجود این اجبار، دانشجو الزام پیدا می‌کند و با این حالت استاد نیز مسئولیتی در برابر دانشجو دارد و در این صورت کار تدوین پایان نامه در زمان مشخص و به درستی پیش می‌رود.
قاسمیان دیگر مشکلات دانشجویان را طولانی شدن روند تدوین پایان‌نامه دانست و گفت: دانشجویان معتقدند از زمان شروع تحریم‌ها، به طور مداوم مقاله‌های خود را به کشورهای مختلف ارسال می‌کنند و این مقالات از سوی دانشگاه‌های مختلف رد می‌شود و این موضوع باعث طولانی شدن روند می‌شود. در حالیکه دانشجو مقاله اش را نوشته و تنها منتظر پذیرفته شدن از سوی دانشگاه‌های کشورهای مختلف است، این گذشت زمان موجب اضافه شدن سنوات تحصیلی و پرداخت شهریه می‌شود.
برگزاری کارگاه های آموزشی در ترم سوم کارشناسی ارشد
وی راهکار حل این مشکل را بررسی دانشگاه اعلام کرد و گفت: حداقل کاری که می‌شود کرد این است که مسئولان دانشگاه بررسی کنند که چرا دانشجو سنوات می‌خورد؟ اگر هنوز مقالات چاپ نشده دارد و دلیل سنوات این است، نباید شهریه اخذ شود.
این دانشجوی دکتری برگزاری کارگاه‌های آموزشی مختص دانشجویان تحصیلات تکمیلی را راهکاری برای آشنا ساختن دانشجویان با روش‌های تحقیق و تدوین پایان نامه اعلام کرد و گفت: کارگاه‌های آموزشی مانند کارگاه پژوهشی و تخلفات در دانشگاه اصفهان برگزار می شود که بهتر است به جای ترم یک در ترم سوم ارائه شود، چراکه در ترم اول دانشجویان هنوز دغدغه پژوهش ندارند و در ترم سوم که می‌خواهند شروع به نوشتن کنند، این کارگاه‌ها کاربردی تر خواهد بود.
به گفته قاسمیان کارگاه‌های آشنایی با تکنیک‌های ورد و پاور پوینت نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
وی همچنین دروس اختیاری غیرمرتبط با رشته تحصیلی را یکی دیگر از معضلات دانشجویان نام برد و گفت: در برخی گروه ها در دوره ارشد و دکتری، دروس اختیاری داریم که باید متناسب با کار دانشجو باشد، اما در عمل برخی گروه‌ها درس هایی ارائه می‌کنند که به هیچ دردی نمی‌خورد.
سامانه «دانش لینک» تسهیل کننده دسترسی به مقالات
این دانشجوی دکتری آمار در دانشگاه اصفهان هزینه‌ای که دانشگاه بابت صحافی پایان نامه متقبل می‌شود را بسیار ناچیز دانست و افزود: هزینه 150 هزار تومن برای صحافی پایان نامه، با توجه به گران شدن کاغذ و اینکه دانشجو باید چندبار پایان نامه را پرینت می‌کند، اصلا جوابگو نیست.
وی همچنین گفت: یکی دیگر از مسائلی که نارضایتی دانشجویان را به دنبال دارد، استفاده از اساتید داور به عنوان داور خارجی از داخل خود دانشگاه است که گاهی در حیطه مربوطه نیست و باعث بروز مشکلاتی می‌شود.
قاسمیان اضافه شدن سنوات رایگان، تسهیل دسترسی به مقالات و منابع از طریق سامانه‌هایی همچون «دانش لینک» و حذف پذیرایی در جلسات دفاع را از نکات مثبت در تهیه پایان‌نامه اعلام کرد.

در ادامه دکتر مهدی مومنی- مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان در پاسخ به مسائل مطرح شده، اظهار کرد: برای پاسخ باید هرچه درباره امور پژوهشی می‌دانم را ارائه کنم که در زمان کم ممکن نیست.
وی صحبت‌های مطرح شده را به‌جا عنوان کرد و گفت: در دانشگاه نیز مانند هرجای دیگر استاد عالی، بسیارخوب، خوب، متوسط و گاهی ضعیف وجود دارد که امیدوارم با فرآیندهای گزینش علمی دانشگاه، پایین‌تر از متوسط نداشته باشیم. مشابه این موضوع در رابطه با دانشجویان نیز صادق است و باید با نظام ارزیابی درست در دانشگاه، دانشجوی ضعیف و متوسط و قوی، هریک تشخیص داده شوند و حق دانشجویان در کسب علم و مدرک متناسب ادا شود.
مومنی در مورد استاد راهنما توضیح داد: درخصوص اینکه ممکن است برخی اساتید زمان و تمرکز کافی برای راهنمایی دانشجویان نداشته باشند، به دلیل این است که متاسفانه در دانشگاه‌ها، سر استادان راهنما را، با خواسته‌های بسیار متنوع از آنها، شلوغ کرده‎اند و این موضوع باعث عدم تمرکز استاد در رابطه با دانشجویان می‌شود.
عدم تمرکز، مانع دستیابی به تحقیق خوب
وی تمرکز را یکی از بنیان‌های شکوفایی خلاقیت شمرد و گفت: هوش زیاد، خلاقیت ایجاد نمی‌کند، بلکه با تمرکز می‌توان به خلاقیت در هر زمینه‌ای از جمله تحقیقات دانشگاهی دست یافت.
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان خاطرنشان کرد: اگرچه مسائل دوران کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری از یکدیگر جدا هستند و سطوح متفاوتی دارند، تمرکز فکری در هر سه دوره، رکن اصلی است.
مومنی مشکلات معیشتی را نیز عامل دیگری برای کاهش تمرکز اساتید اعلام کرد و افزود: یک استادیار دانشگاه، اگر در بهترین حالت، در حدود 27 سالگی مدرک دکتری دریافت کرده باشد و مشغول به کار شود، با مشکلاتی جدی رو به رو است. در حالی که انتظار می‌رود که زندگی مستقل مالی و اجتماعی خود را مدت‌ها قبل شروع کرده باشد، تازه در آغاز راه قرار دارد و با حقوقی که از متوسط جامعه پایین‌تر است آغاز به کار می‌کند و قطعا مشکلات معیشتی خواهد داشت که تمرکز را از او می‌گیرد.
وی ادامه داد: تمرکز دانشجو نیز به جای آن که روی کار علمی و تحقیق خود باشد به سمت دیگر می‌رود. برای او سوالات مهم دیگری مطرح است، مانند اینکه اگر فارغ التحصیل شود به چه رسیده است؟
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان تمرکز مختل شده و فشاری که بر استاد و دانشجو وجود دارد را موانع دستیابی به یک تحقیق متمرکز دانست و گفت: سوال اصلی این است که تمرکز کجا رفته است؟ در این حالت، واضح است که پایان‌نامه‌ای که کار می شود، عمیق نباشد.
این استاد دانشگاه عامل دیگر در تحقیقات دانشگاهی را عمق تحقیقات معرفی و اظهار کرد: سوال عمیق، انگیزه اصلی رشد علمی است و بر عکس آن، سوال سطحی و مقدماتی، بازدارنده رشد علمی است. سوال عمیق، باعث تحریک خلاقیت است و ذهن انسان طوری خلق شده که هرچه عمیق‌تر فکر ‌کند، انگیزه فکر کردن و یافتن پاسخ‌ها افزایش می‌یابد.
دانشجوی دکتری باید به سطح عمق تفکر و تفسیر تخصصی برسد
مومنی با بیان اینکه در زمینه ارائه پایان نامه در دانشگاه دو سطح مختلف در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری را شاهد هستیم، اظهار کرد: در سطح کارشناسی ارشد از دانشجو انتظار می‌رود که یک کار تحقیقاتی را صرفا تجربه کند که نتیجه آن نهایتا در بهترین حالت، پرداختن به یک مشکل موضعی- بخشی از جامعه است. از سوی دیگر، در سطح دکتری اینگونه نیست و لزوما باید در سطح عمیق تری کار شود و نتیجه آن رسیدن دانشجو به مرتبه اجتهاد است. اجتهاد به معنای عمق تفکر و قدرت تفسیر تخصصی است که انسان بتواند از یک عمق مشخص مسائل مرتبط با تخصص خود را رصد کند و طبیعی است که اگر کسی به این سطح نرسد، نمی‌تواند درجه دکتری دریافت کند.
به گفته مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان دانشجویانی که به این موضوع واقف باشند کار تحقیقی مناسبی ارائه خواهند کرد؛ اما دانشجویانی هستند که تنها به دنبال اخذ مدرک باشند و همواره می‌خواهند از این یک سد نیز گذر کنند. مفهوم نامناسبی به نام «پاس کردن» باعث شده دانشجویان دکتری به عمیق بودن توجه نکنند. زمانی که دانشجو به دنبال پاس کردن باشد، می‌گوید «مقاله را کجا بفرستم زودتر پذیرش شود»؛ «چه تحقیقی انجام دهم تا زودتر به مقاله برسم». این عجله برای رفتن‌ها و گذر کردن است که موجب می شود تحقیق به عمق لازم نرسد.
قانون چاپ مقالات، مانعی برای سطی بودن تحقیقات دانشجویان
وی قوانینی مانند قانون چاپ مقاله برونداد تحقیق در مجلات معتبر و غیر آن را که برای حفظ کیفیت وضع می‌شود، مانعی برای سطحی بودن تحقیقات دانشجویان دکتری عنوان کرد و گفت: در حالی که این قوانین باید راهنمای دانشجو برای رسیدن به تعمق بیشتر و مرتبه اجتهاد در تخصص باشد، دانشجوی دکتری این قوانین را به مثابه سد راه می‌بیند و این نقض غرض است.
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: به این ترتیب با گرفتن تمرکز و عمق، عوامل خلاقیت را از جامعه دانشگاهی می‌گیریم و این یکی از موانع دست‌یابی به تحقیق خوب و کیفی است. زمانی‌که دانشجو با یک کار سطحی نیز می‌تواند مدرک اخذ کند، دیگر به دنبال کار عمیق نخواهد رفت و استاد راهنما اگر با دانشجوی عمیقی مواجه نباشد و خود نیز تمرکز لازم را نداشته باشد، از او انتظار زیادی نمی‌توان، داشت.
مومنی در مورد تحقیقات در سطح کارشناسی ارشد ادامه داد: دانشجوی کارشناسی ارشدی که می‌خواهد رزومه‌ای برای ادامه تحصیل و یا اشتغال داشته باشد، لازم است که به او نشان دهیم پایان نامه‌اش چه کاربردی خواهد داشت تا بتواند پایان نامه خود را در آن زمینه عرضه کند. در برخی رشته‌های دانشگاهی، پایان‌نامه‌ای که ارائه شده درباره مسائل امروز جامعه و صنعت است؛ زمانی که یک معضل اجتماعی در قالب پایان‌نامه بررسی شود، باید دانشجو قدر تحقیق خود را بداند و متوجه شود که در چه فضایی مشغول است.
وی اظهار کرد: عرصه اجتماعی که دانشجو برای آن تقلای تحقیقاتی می‌کند را باید به او نشان دهیم که بداند چقدر کار مفیدی انجام داده است. جامعه نیز در کنار دانشگاه باید فارغ‌التحصیل دانشگاه را تحت حمایت گیرد و از دانش او استفاده کند. بستر خارج از دانشگاه باید فراهم باشد تا دانشجو بداند با گرفتن مدرک تنها از سد عبور نمی‌کند، بلکه با پایان‌نامه‌اش وارد جامعه خواهد شد و طرف مشورت در آن موضوع خواهد بود. این ساختاری است که ایجاد آن در ارتباط بین دانشگاه و جامعه تا حدی فراموش شده است.
دانشجویان باید با ساختار درست به درون جامعه هدایت شوند
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان خاطرنشان کرد: باید فارغ التحصیلان دانشگاه با ساختار درستی به درون جامعه هدایت شوند و اگر تنها در دانشگاه برای این مهم تلاش شود، به جایی نخواهد رسید.
مومنی اضافه کرد: احساس مفید بودن نیز یکی دیگر از عوامل بروز خلاقیت است. بعضی اوقات احساس می شود که فرزندان ما از زمانی که وارد مراحل اولیه تحصیل در دبستان می‌شوند، وارد مسیر بسته‌ای می‌شوند که نقطه پایانی آن فقط اخذ مدرک است؛ اما این صحیح نیست. حداقل، دانشجو باید در مقاطع مختلف متوجه شود که حضورش در جامعه چه فایده‌ای دارد. بحث‌های بنیادینی وجود دارد که باید در این موضوع در جامعه مطرح شود تا پس از آن بررسی کنیم آیا قوانین و ساختارهایی که وضع شده برمبنای درستی بوده‌اند؟

مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه اگر احساس مفید بودن از درون و همراه با نشانه‌های بیرونی ایجاد شود، خلاقیت نیز شکوفا خواهد شد، اظهار کرد: باید از خود بپرسیم چرا دانشگاه داریم؟ اگر دانشگاه نبود چه می‌شد؟ حال اگر پاسخ این سوالات را گم کنیم، ساختار و قوانینی داریم که بنیان درستی ندارد و با تکان کوچکی فرو می‌ریزد.
وی درخصوص مشکلات چاپ مقالات دانشجویان دکتری گفت: پس از ابلاغ آیین‌نامه وزارتی بازنگری شده دوره دکتری در سال 1389که شرط داشتن یک مقاله در یک مجله با نمایه معتبر بین‌المللی را برای دفاع دانشجویان قرار داده بود، شیوه‌نامه‌هایی برای این قانون بسیار کلی ضروری بود. در دانشگاه اصفهان مباحثی مانند اینکه چه مجله‌ای معتبر است، مطرح شد. در سال 1393 شیوه‌نامه بروندادهای دانشجویان دکتری در دانشگاه اصفهان مصوب و از سال 93 تا 97 به طور مداوم تبصره‌هایی به آن اضافه شد. تبصره‌هایی که گاهی محدود کننده و گاهی ارفاقی بودند تا کیفیت را متناسب با سطح علمی دانشگاه و سطح دانشجوی ورودی تنظیم کنند. با وجود ارفاق‌های متناسب با رشته‌های دانشگاهی، گاهی دانشجویانی به سطح کیفی لازم نمی‌رسیدند و این موضوع در مواردی باعث عدم توفیق دانشجو می‌شد.
مومنی درخصوص آیین‌نامه جدید وزارت علوم گفت: براساس این آیین‌نامه که در سال 1397 از طرف وزارت ابلاغ شده است، شرط دفاع دانشجوی دکتری داشتن مقاله علمی پژوهشی است. آیین‌نامه وزارتی برای تمام دانشگاه‌های کشور، چه دانشگاه سطح یک و چه دانشگاه‌های محروم‌تر، به صورت عام وضع شده است و مانند سال‌های قبل، هر دانشگاه باید تفسیر خود را از این قانون، متناسب با سطح دانشگاه و دانشجویان خود، در قالب شیوه‌نامه ارائه کند. طبیعی است دانشجویی که در دانشگاه خود به این سطح کیفی نمی‌رسد، در مورد عدم چاپ مقاله‌اش در مجلات نگران باشد.
وی تاکید کرد: زمانی که مراجع غیردانشگاهی در چنین اموری دخالت کرده و انتظار دارند برای مثال در دانشگاه شریف و تهران و اصفهان و یک دانشگاه کوچک‌تر قوانین یکسان وضع شود، اتفاق بدی می‌افتد. متاسفانه این ورود باعث اضطراب ذهن دانشجو می‌شود. نباید این مراجع و به خصوص مراجع قضایی، در مورد قوانین دانشگاهی بی‌اعتمادی ایجاد کنند.
دانشگاه‌ها منعطف ترین مراکز نسبت به رفع اشکال از قوانین خود هستند
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه دانشگاه‌ها یکی از منعطف‌ترین و شجاع‌ترین مراکز نسبت به رفع اشکال از قوانین خود هستند، خاطرنشان کرد: در دانشگاه اصفهان، قوانین برونداد دکتری در سال 93 نوشته شده است و سپس در سال 97 بازنگری شده و در این چهار سال به دفعات تبصره‌هایی توضیحی در جهت ارفاق به آن اضافه شده است و علاوه بر آن، هر دانشجویی که خواستار فارغ التحصیلی است، اما به دلیل مشکلات شخصی، پرونده ضعیف‌تری نسبت به این قانون دارد، مشمول انصاف و ارفاق می‌شود و سعی می‌کنیم مشکلات دانشجویان را برطرف کنیم. با این وجود، در دوره دکتری، به طور طبیعی بعضی از دانشجویان به سطح کیفی لازم برای کسب مدرک دکتری نرسیدند.
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: جلسات متعددی پیرامون این موضوع برگزار کرده‌ایم. گاهی عدالت ایجاب می‌کند که به دانشجویان ارفاق بیشتری نکنیم. مثلا با دانشجویی مواجه می‌شویم که زحمتی نکشیده و یا به هیچ وجه شرایط دفاع ندارد. حتی با استفاده از تمام ارفاق‌ها و با تمدید کردن چندباره مهلت زمانی، همچنان به سطح لازم نرسیده و استاد از نتیجه تحقیق او راضی نیست. اینکه با اعمال فشار بیرون از دانشگاه بخواهیم دانشجو را فارغ التحصیل کنیم، دو فاجعه به همراه دارد. اول تخریب دانشگاه و از بین بردن همه بررسی‌های علمی و امکان ارفاق به دانشجویان و دوم از بین بردن شأن انسانی دانشجویی که بدون زحمت و کیفیت به مدرکی رسیده است که فاقد ارزش است.
مدیر امور پژوهشی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: باید شبکه قوانین موجود را تقویت کنیم تا نظارتی پدرانه، به موقع و به درستی داشته باشد. مطمئن باشید اگر به یکدیگر کمک و اعتماد کنیم و به خاطر یکدیگر فداکاری و دلسوزی کنیم، سبب ایجاد انگیزه درونی می‌شویم. همین همکاری و به خاطر هم کار کردن و دلسوزی نیز از عوامل تقویت خلاقیت در حل مشکلات است. این عوامل تقویت خلاقیت می‌توانند ساختار و فرهنگی در پیشبرد تحقیقات دانشگاهی ایجاد کنند که این تحقیقات برای حل مسائل جامعه در همه سطوح مهیا باشند و همه به آن افتخار کنیم.

محسن طاهری دمنه- عضو هیئت علمی گروه مهندسی صنایع و آینده پژوهی دانشگاه اصفهان نیز دیگر مهمان میزگرد ایسنا بود که به واکاوی مشکلات دانشجویان در خصوص تهیه و تدوین پایان نامه پرداخت.
این آینده پژوه اظهار کرد: در دوره‌ای که تمدن‌های مربوط به عصر کشاورزی آغاز شد، در آن زمان مقوله‌ای به عنوان آموزش مطرح نبود، زیرا به درد زندگی واقعی نمی‌خورد. افراد بر این باور بودند که اگر چیزی لازم به یادگیری است، باید از طریق پدران و کسب تجربه آموزش دید.
طاهری افزود: نخستین مکان‌هایی که با عنوان آموزش پدید آمدند، مکتب خانه‌ها هستند که به نام مدرسه‌های تک اتاقه نیز معروف‌اند که یک معلم در آنها با تدریس کتب مقدس به روش تکرار روزانه، آموزش می‌دهد. در آن زمان آموزش یک مسئله فانتزی وار بود که به سبک زندگی و تجربه زندگی روزمره ارتباطی نداشت.
وی ادامه داد: در دوره بعد حدود سال 1750 میلادی و شروع عصر صنعت است که داستان آموزشی همچون آموزشی که این روزها مرسوم است، شکل گرفت. در این دوران صنعت و محوریت آن که تولید انبوه بوده است، ملاک خلق ثروت است. اکنون کارخانه مهم است که چرخ آن را صنعت می‌چرخاند و چرخ صنعت را نیز انرژی به حرکت در می‎آورد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: در این ماجرای تولید انبوه که هر چیزی را به انبوه سازی رسانده‌ایم، زیر سیستمی به نام آموزش ایجاد شد، که آن هم تولید انبوه می‌کرد؛ تولید انبوه فارغ التحصیل. حال وظیفه این فارغ التحصیلان تولید انبوه شده، حضور پای خطوط تولید و انجام کارهای ساده بود. نهادهای پیشادانشگاهی، مسئولان آموزش سواد شدند و دانشگاه در جایگاه مهارت آموزی قرار گرفت. به همین علت تعداد زیادی عنوان مهندسی تولید شد که برای تخصصی کردن کارها پدید آمدند.
طاهری ادامه داد: این رویه ادامه یافت و نزدیک به 300سال در عصر صنعت بودیم تا سال 1955 که عصر پسا صنعت در آمریکا آغاز شد. همانطور که عصر کشاورزی در خاورمیانه و صنعت در اروپا شکل گرفته بود، این بار عصر پساصنعت در آمریکا شکل گرفت. در آمریکا، تعداد مشاغل خدماتی در سال 1955 برای اولین بار از مجموع مشاغل کشاورزی و صنعت بیشتر می‌شود. این نماد ورود به عصر جدیدی به نام عصر دیجیتال است.
تغییر محاسبات خلق ثروت و عدم توجه نظام‌های آموزشی
به گفته این آینده پژوه بزرگترین اتفاق بدی که در حوزه آموزش افتاد، این بود که آموزش و نظام‌های آموزشی در دنیا متوجه این تغییر نشدند. یعنی وارد یک عصر جدید شدیم که محاسبات خلق ثروت تغییر کرد و موضوع تولید انبوه دیگر مطرح نیست. در این زمان دانش به جای انرژی، کالا، زمین و کشاوز، پیش برنده کارها است.
طاهری اظهار کرد: کارگران یقه سفید جایگزین کارگران ساده و یقه آبی شدند، اما دانشگاه این مسئله را نفهمید و همچنان به تولید فارغ التحصیل پافشاری می‌کند. در جامعه‌ای که اینگونه تولید انبوه شده است، اشتغال کافی برای این عده موجود نیست.
وی نظام آموزشی و نیروهای پیش برنده خلق ثروت را به ماشین‌هایی که در یک اتوبان در حال عبور هستند، تشبیه کرد و گفت: کلیت جامعه مخصوصا نیروهای پیش برنده خلق ثروت در یک باند اتوبان با سرعت 300کیلومتر بر ساعت در حال حرکت‌اند، در حالی که نظام آموزشی در خط کندرو و با ویلچر جلو می‌رود. استادان دلسوز و با تعصب این ویلچر را به آرامی به جلو می‌برند، اما به جایی می‌رسند که در مواجهه با برخی قوانین بد، دیگر زورشان نمی‌رسد و ویلچر را رها می‌کنند و ما می مانیم و یک نظام آموزشی پسگرا.
عضو هیئت علمی گروه مهندسی صنایع و آینده پژوهی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه برای این موضوعات آینده نگری نمی‌کنیم، خاطرنشان کرد: متاسفانه به یک نظام تولید انبوه فارغ التحصیلی رسیده ایم که جایی در جامعه ندارند.
طاهری با طرح این پرسش که اکنون چه باید کرد؟ گفت: نسل اول دانشگاه‌های دنیا، برج عاج نشین اند. فانتزی‌ها و دغدغه‌های ذهنی کسی که به مسئله علم می‌پردازد، بدون اینکه پاسخگوی نیاز جامعه باشد. وقتی در سال 1950 طاعون در اروپا شیوع یافت و یک سوم تا یک چهارم جمعیت فعال اروپا را از بین برد، پادشاه انگلستان به جای کمک گرفتن از دانشگاه و دانشگاهیان، به پاپ نامه نوشت تا دعا کند. پاپ هم در هنگام دعا کردن براثر طاعون مرد. چرا این اتفاقات افتاد؟ چون دانشگاه اساسا مسئول پرداختن به امور جامعه نبود. در آن زمان هدف در نظام دانشگاهی انگلستان خواندن برخی مطالب و نظام مکتب خانه ای بود.
مبنا و اساس تولید ثروت، دانش است
وی ادامه داد: در عصر صنعت، دانشگاه حقوق دریافت کرد و از دولت نیز برای تولید فارغ التحصیل پای خط تولید بودجه دریافت کرد. حتی رشته‌های بسیار با اصالتی که دغدغه‌های فکری چندین هزار ساله بود مانند فلسفه را نیز به تولید انبوه رساندیم. یعنی فلسفه و حکمت که جایگاهی فراتر از جامعه دارد را تولید انبوه کردیم و اینجا فاجعه رخ داد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه وقتی دانشگاه‌ دیگر نتوانست موتور محرکه نظام خلق ثروت باشند، از کار افتاد. حال هر مسئله‌ای با عنوان پژوهش و آموزش یا هر چیزی را بخواهیم حل کنیم، باید اول نقش دانشگاه را مشخص کنیم. در دانشگاه چهار نسلِ آموزش محور، پژوهش محور، کارآفرین و دانشگاه نسل چهار تعریف می شود. حال سوال این است که چرا دانشگاه کارآفرین و نسل چهارم لازم است؟ در پاسخ باید گفت زیرا مبنا و اساس تولید ثروت، دانش است.
طاهری اضافه کرد: پس وظیفه دانشگاه امروز تنها تولید نیروی انسانی نیست، بلکه خلق ثروت نیز هست. به سبب اینکه دانشگاه‌های ما متوجه این موضوع نشدند و نتوانستند در آن نقش ایجاد کنند، برای ارزیابی فارغ التحصیل و هیئت علمی ملاکی مشخص کردند. اما این ملاک هنوز ملاک دانشگاه‌های نسل اول و دوم است که پژوهش مقاله محور و آموزش تعدادی واحد در آن مطرح است. برای مثال متاسفانه هیچ ملاکی برای ارزیابی نداریم که با بیان تغییر نظام خلق ثروت، شخص را موظف کند تا به استارتاپ ها برای شروع فعالیت کمک کرده باشد یا دانشجو برای فارغ التحصیلی باید در یک تیم در حوزه خلق ثروت کاری را پیش برده باشد.
به گفته عضو هیئت علمی گروه مهندسی صنایع و آینده پژوهی دانشگاه اصفهان دانشگاه به یک سیستم آرام که تغییرات به سختی در آن رخ می‌دهد، تبدیل شده که نتوانست متوجه نظام خلق ثروت شود.

با نظام خلق ثروت همه چیز را می‌توان در جامعه تعریف کرد
این آینده پژوه با بیان اینکه با نظام خلق ثروت می‌توان همه چیز حتی فرهنگ را در جامعه تعریف کرد، اظهار کرد: اینکه خانم‌ها نرخ باروری را در بیست سال را از 6.9 به 1.9رسانده اند، می‌توان با نظام خلق ثروت تفسیر کرد. نظام خلق ثروت مبتنی بر دانش به بازوهای توانمند نیازی ندارد و میان زن و مرد در فرایندهای ذهنی تفاوتی ندارد. وقتی زن وارد جامعه شده و در نظام خلق ثروت به طور مستقل نقش داشته باشد، نقش‌های مادری را برای خود کم رنگ می‌کند، تا به جای آنکه چند بچه به دنیا بیاورد، استوار، مستقل و موفق هدفش را دنبال کند. اما متاسفانه ما هنوز متوجه این موضوع نشده‌ایم.
طاهری ادامه داد: نظام سیاسی باید این موضوع را درک کند. در شرایطی می‌توانیم به عنوان یک دانشجو یا استاد خوب در دانشگاه اصفهان ارزیابی شویم که نه اینکه مقاله ای نوشته ایم که تنها خود و داوران خوانده اند، بلکه به عنوان مثال به شخصی در آموزش و پرورش برای طراحی یک درس کمک کرده باشیم.
وی تاکید کرد: دانشگاه اکنون بعد از این میزان عقب ماندن، تازه اقداماتی انجام داده است. یکی تاسیس دفتر ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه است. وقتی این مرکز را در دانشگاه تاسیس کرده ایم یعنی قبول داریم که ارتباطی با این دو نداریم و در پشت اسم این دفتر معضل بزرگی نهفته است.
ضرورت تدریس درس‌های مهارت محور در دانشگاه
این استاد دانشگاه تدریس درس‌های مهارت محور در دانشگاه ها را ضروری عنوان کرد و گفت: در معاونت آموزشی دانشگاه اصفهان تلاش بر آن است که درس‌های مهارت محور اضافه شوند. در حالی که اساس این درس‌ها هستند و باقی درس‌ها باید متمم آن شوند و دانشگاه باید مهارت را در خود بگنجاند. دانشگاه اکنون کمی متوجه این کمبود شده اما هنوز نتوانسته تغییری ایجاد کند و غروری هم وجود دارد از اینکه بگوید اشتباه کرده است.کسی باید باشد که این موضوع را بگوید.
طاهری با بیان اینکه تمام نظام‌های دانشگاهی جهان به استثناء چند کشور این گونه هستند، اظهار کرد: چه تفاوتی میان ما و کشورهایی همچون آلمان و آمریکا وجود دارد که همچنان در حال رشد هستند. وقتی کسی از دانشگاهی در آمریکا با نمره‌هایی نسبتا ضعیف از دانشگاه فارغ التحصیل شود و بخواهد وارد صنعت و جامعه شود، اکوسیستم جامعه از او می خواهد که کارافرین باشد نه رانت خوار. یعنی اگر شخصی پخمه از دانشگاه خارج شود نیز باید خود را بازآموزی داده و برای یافتن کار، باید کارآفرین باشد. بنابراین حتی برای والدین نیز کارافرینی مهمتر از تحصیلات عالیه است.
جامعه باید مشوق کارآفرینی باشد
وی ادامه داد: اما در ایران کلیت جامعه مشوق کارآفرینی نیست. کسی که فارغ التحصیل می شود تازه باید به دنبال رانت بگردد. در شرکت آی بی ام آمریکا در هر 2.6 ساعت یک حق اختراع به ثبت می رسد در حالی که در کل نظام آموزشی ما که سومین کشور دارای فارغ التحصیل مهندسی است، آمار بسیار کمتر از این عدد است.
طاهری با بیان اینکه ایران سومین کشور تولیدکننده مهندس است، گفت: با این تفاوت که مهندسان ما یا بیکار اند و یا باید مهاجرت کنند. اینکه برتکرار حماقت‌های خود پافشاری کنیم هیچ مشکلی برطرف نخواهد شد. نظام آموزشی اکنون اصرار دارد که تولید انبوه کند.
به گفته این استاد دانشگاه اینکه بدانیم اشتباه کجاست و کاری انجا ندهیم، مانند این است که با چاقویی مدام به بدن بکشی و بگویی زخم کردن بدن مضر است. این اعتیاد است و تفاوت اعتیاد و حماقت این است که شخص نادان واقعا نمی داند که دنیا تغییر کرده اما معتاد می داند که به خود ضرر می زند ولی به این کار اعتیاد پیدا کرده است.
عضو هیئت علمی گروه مهندسی صنایع و آینده پژوهی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: اگر دانشگاه نتواند نقش خود را به درستی ایفا کند، جامعه آن را پس می زدند و اصلا شوخی بردار نیست. یعنی 20سال آینده از اینکه در اتوبوس و تاکسی بگوییم که عضو هیئت علمی هستیم امتناع می کنیم، زیرا دانشگاه نتوانسته وظیفه خود در راهبری فکری جامعه ایفا کند و در این عدم ایفای نقش نهاد دانشگاهی، خوب و بد اعضای هیئت علمی باهم می سوزند.
طاهری گفت: این روزها اتفاق خوبی با عنوان مدرسه زدایی در حال رخ دادن است. سیگنال های ضعیفی در گوشه و کنار جامعه وجود دارند که در حال افزایش اند. دانش آموزانی وجود دارند که با خود فکر می کنند برای چه دانشگاه بروند؟ خود را با وضعیت اقوام و فامیل های بیکار خود مقایسه می کنند.
اگر نظام آموزشی با شرایط آینده جامعه تطبیق نشود، افرادی که از تحصیل زده می‌شوند، افزایش می‌یابد
وی ادامه داد: عدم فهم تغییرات و پیشرفت سریع جامعه توسط نظام دانشگاهی باعث به وجود آمدن این اتفاقات شده است و تا زمانی که دانشگاه متوجه نقش خود در آینده نشود، همه این اتفاقات پابرجاست و با قوانین و تبصره های مختلف صورت مسئله پاک نمی شود، بلکه یک فیلتری است تا یک سری دیگر از افراد را به جمع فارغ التحصیلان بیکار اضافه کنند.
به گفته طاهری این نظام آموزشی و دانشگاهی اشتباه ندارد، بلکه اساسا خودش اشتباه است. یعنی برای درست کردن موضوعات باید کف بر شده و از نو ساخته شود. نظام دانشگاهی و آموزش و پرورشی که امسال به خاطر کمبود 120هزار نیرو تصمیم به استفاده از بازنشستگان گرفته، همان ویلچری است که سال 98 گفتند رها کن و 20 سال به عقب بر می گردد. اگر نظام آموزشی نتواند خود را با شرایط آینده جامعه تطبیق دهد، تعداد افرادی که از تحصیل زده می شوند، افزایش می یابد.
وی تصریح کرد: علوم مهندسی در جهان هر دوسال به روز رسانی می شود و اگر دوسال پیش فارغ التحصیل شده باشید، امسال دانش روز را ندارید و مجدد باید متمم ها را آموزش دیده و نرم افزارهای جدید را بیاموزید، در حالی که در ایران کتابی که در دهه هفتاد آموزش داده می شده است همچنان تدریس می شود، اینها روند هایی است که باید تغییر یابد.
گفت‌وگو از: آیدا علی‌اکبری و مریم شرکت ، خبرنگاران ایسنا- اصفهان
انتهای پیام