بزرگنمايي:

پیام سپاهان - در گذشته بساط لبو، بلال، باقالا، آش و خوراکی‌های سبک دیگر در کنار کوچه و خیابان‌های شهر، همگی نمودی از دست‌فروشی بودند که راه درآمدی برای قشرهای ضعیف جامعه بود و بخشی از ‌فرهنگ و اقتصاد شهر را به نمایش می‌گذاشت.

اما برخوردها و سخت‌گیری‌های مأموران سد معبر و مدیرانی که دست‌فروشی را زیبنده نصف جهان نمی‌دانستند، کم‌کم دست‌فروشان را به حاشیه راند و در ردیف آسیب‌های اجتماعی مانند تکدی گری، کودکان کار و ... قرارداد.
اکنون مدیران شهری، اصفهان را شهر نمونه‌ای در ساماندهی پدیده دست‌فروشی در قالب بازارچه‌های محلی می‌دانند، اما واقعیت انکار نشدنی این است که باوجود همه برخوردهای تلخ و تلاش‌ها برای حذف دست‌فروشی از سیمای شهری، همچنان در برخی نقاط شهر خودنمایی می‌کند.
بازتعریف و ساماندهی دست‌فروشی
اصغر برشان، عضو کمیسیون حمل‌ونقل، محیط‌زیست و فناوری اطلاعات شورای اسلامی شهر اصفهان درباره کمرنگ شدن دست‌فروشی در دهه اخیر گفت: منکر این موضوع نیستیم که دست‌فروشی می‌تواند در شرایط اقتصادی کنونی، فرصتی برای رونق اقتصادی شهر باشد، اما باید آن را بازتعریف کنیم تا مشخص شود چه فعالیت‌هایی را به‌عنوان دست‌فروشی می‌شناسیم.
وی با تائید این موضوع که امرارمعاش بخشی از قشرهای ضعیف جامعه با این پدیده گره‌خورده است، افزود: در کنار این موضوع، فراموش نکنیم که اصفهان به‌عنوان یک کلان‌شهر گردشگری در دنیا شناخته می‌شود و در چنین شرایطی مسئله دست‌فروشی در شهر از حساسیت خاصی برخوردار است.
برشان حضور دست‌فروشان در مناطق پربازدید و گردشگر پذیر اصفهان را به هم زننده منظره‌های تاریخی و طبیعی شهر دانست و گفت: در اصفهان سابقه دست‌فروشی‌های سامان‌یافته کم نبوده است، ازجمله می‌توان به جمعه‌بازار کتاب اشاره کرد که اکنون بنا به دلایلی از بین رفته یا روز بازارهایی که هنوز هم در برخی از محله‌های حاشیه شهر برپا می‌شوند و جمعیت زیادی خریدار و فروشنده را یکجا جمع می‌کنند.
این عضو شورای شهر که حضور دست‌فروشان در بعضی نقاط شهر مانند مسیر پیاده راه چهارباغ یا باغ رضوان در روزهای آخر هفته را مشکل‌ساز خواند، یادآور شد: در مسیر باغ رضوان از سوی سازمان ساماندهی مشاغل شهری، مکانی در اختیار میوه‌فروشان قرار گرفت تا مزاحمت و خطرات احتمالی که حضور آن‌ها در روزهای آخر هفته برای شهروندان ایجاد می‌کند، برطرف شود.
دغدغه سلامت شهروندان و نظم معابر عمومی
برشان با اشاره به تجربه موفق برخی کلان‌شهرهای کشور و حتی شهرهای اطراف اصفهان مانند شاهین‌شهر در ایجاد بازارچه‌های محلی اغذیه‌فروشی و کافی‌شاپ، گفت: اگر متقاضی برای ایجاد چنین مکان‌هایی در شهر اصفهان هم وجود داشته باشد و سلامت و بهداشت مواد غذایی که قرار است در این بازارچه‌ها به مردم عرضه شود، از سوی مسئولان بهداشت مورد تائید قرار گیرد، شهرداری هیچ ممانعتی به عمل نخواهد آورد.
او جای خالی بازار خریدوفروش لوازم‌خانگی دست‌دوم در اصفهان را محسوس دانست و ادامه داد: ایجاد بازارچه‌ای برای آنکه شهروندان بتوانند اجناس خانگی دست‌دوم خود را خریدوفروش کنند، مانند آنچه در جمعه‌بازار خودرو اتفاق افتاده، اگرچه ممکن است پای دلال‌ها و واسطه‌ها را نیز به میدان باز کند، اما یک راهکار مناسب برای صرفه‌جویی اقتصادی در شرایط کنونی است.
ساماندهی در بازارچه‌های قدیمی به‌جای حذف
حسن محمد حسینی، مدیرکل پیشگیری و رفع تخلفات شهری شهرداری اصفهان نیز درباره سیاست‌های شهرداری در برخورد با پدیده دست‌فروشی  گفت: رویکرد شهرداری، ساماندهی دست‌فروشی است نه جمع‌آوری بساط این افراد. اما همان‌گونه که می‌دانید پدیده دست‌فروشی ازنظر قانون شهرداری تخلف است و در قانون شهرداری‌ها آمده؛ هرگونه فروش جنس به‌جز در محل مشخص‌شده و صنف و اتحادیه و مغازه، در سطح معابر عمومی ممنوع است.
وی با اشاره به جمع‌آوری هزار دست‌فروش در 9 ماهه نخست امسال، افزود: بر اساس قانون و به‌محض مشاهده دست‌فروش در مناطق 15 گانه، به فرد تذکر می‌دهند که محل را ترک کند، اما گاهی دست‌فروشان نیز مشکلاتی دارند؛ مثل بیکاری که خروجی آن در بسیاری مواقع، تکدی گری، دست‌فروشی و آسیب‌های اجتماعی دیگر است؛ به همین دلیل کسانی که مشکل بیکاری داشته باشند به سازمان میدان‌ها، بازارچه‌های محلی، شرکت‌های خدماتی مانند فضای سبز و یا فروشگاه‌های کوثر معرفی می‌شوند تا در آنجا کالاهایشان را بفروشند.
محمد حسینی با بیان این‌که برخی افراد زیرپوشش دست‌فروشی تخلفات دیگری می‌کنند، گفت: به‌عنوان‌مثال دست‌فروشانی هستند که روی سی‌وسه‌پل در ظاهر بادکنک فروش اما درواقع موادفروش هستند! نیروی انتظامی هم این موضوع را تائید کرده است، به همین دلیل رویکرد ما در برخورد با چنین افرادی جمع‌آوری و معرفی به مراجع قضایی است، اما به کسانی که مشکل بیکاری، نقص عضو و ... دارند، قطعاً کمک می‌کنیم که ساماندهی شوند.
بازارچه‌های محلی و روز بازارها برپاست
مدیرکل پیشگیری و رفع تخلفات شهری شهرداری اصفهان در پاسخ به این پرسش که چرا شهرداری اصفهان برخلاف کلان‌شهرهایی مانند تهران و مشهد، مکان مشخصی برای دست‌فروشان در نظر نمی‌گیرد، توضیح داد: کاری که در این شهرها انجام می‌شود نیز تخلف است و باید در چارچوب قانون کارکنیم. برای ساماندهی دست‌فروشان از قدیم تاکنون بازارچه‌های محلی وجود داشته، همچنین شهرداری اصفهان یکی از نخستین کلان‌شهرهای کشور است که در حال راه‌اندازی بازارچه‌های محلی در فرهنگسراها و مکان‌های دیگر است تا زنان بد سرپرست یا سرپرست خانوار بتوانند هر 10 تا 15 روز یک‌بار، اقلامی که در خانه تولید می‌کنند را به فروش برسانند.
وی درباره بازارچه‌های محلی نیز گفت: بیش از 30 بازارچه محلی در شهر وجود دارد که بزرگ‌ترین آن‌ها بازار بعثت است، همچنین بازار وحید، دوشنبه و سه‌شنبه‌بازارهای مختلفی در شهر وجود دارد که برخی از آن‌ها از قدیم وجود داشته، اما به‌جز بعثت، مکان آن‌ها متعلق به شهرداری نیست و دست‌فروشان هفته‌ای یکی دو بار اجناسشان را می‌فروشند.
محمد حسینی با اشاره به محدودیت‌هایی که برای تعیین مکان دست‌فروشی وجود دارد، ادامه داد: به‌جز روزهای ویژه و محدودی از سال، مثل تعطیلات عید که برای فروش صنایع‌دستی در خیابان‌های پر رفت‌وآمد چهارباغ و مرکز شهر به‌صورت محدود مجوز صادر می‌کنیم، یا 10 تا 15 روز آخر سال که به‌صورت محدود در میدان امام علی(ع) اجازه دست‌فروشی داده می‌شود، شهرداری اصفهان نمی‌تواند به‌صورت دائمی مکانی برای دست‌فروشی در نظر بگیرد، اما درمجموع شهرداری اصفهان یکی از شهرداری‌هایی است که بیشترین کار را در زمینهٔ ساماندهی دستفروشان در کشور انجام داده است .
اعتراض شهروندان و کسبه
این مدیر شهری، ساماندهی دست‌فروشان را حق شهروندان برای رفت‌وآمد آزادانه در شهر و خواسته کسبه دانست و ادامه داد: سیاست ما ساماندهی این پدیده است تا شاهد اتفاقی که در بعضی کلان‌شهرهای بزرگ کشور مانند تهران و مشهد رخ‌داده، نباشیم.
مدیرکل پیشگیری و رفع تخلفات شهری شهرداری اصفهان درباره انتقادات شهروندان از برخورد نامناسب با دست‌فروشان و گاهی جمع‌کردن بساط آن‌ها از سوی مأموران گشت شهرداری نیز گفت: شماره تماس 137 پل ارتباطی 24 ساعته با شهروندان است تا هرگونه شکایت، تخلف، پیشنهاد و انتقادی که در زمینه برخورد ماموران با دستفروشان دارند به ما گزارش دهند، همچنین در دفتر پیشگیری و رفع تخلفات شهری واقع در پل تمدن، آمادگی داریم که در جریان این پیشنهادها و انتقادات قرار بگیریم.
محمدحسینی درباره آمار برخورد با هزار دست‌فروش در 9 ماهه امسال نیز توضیح داد: گاهی افرادی که جمع‌آوری می‌شوند، تکرار هستند؛ مثلاً یک نفر در طول ماه، سه چهار بار مورد تذکر قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توان برآورد کرد که آمار این افراد در سطح شهر از 200 تا 300 نفر فراتر نمی‌رود و با توجه به ساماندهی که دریکی دو سال اخیر انجام‌شده، در زمینهٔ دست‌فروشی اصفهان مشکل خاصی ندارد.
دست‌فروشی دست‌کمی از تکدی گری ندارد
مجتبی ناجی معاون پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان نیز در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان دست‌فروشی را راهکار کاهش آسیب‌هایی مانند تکدیگری یا مشکلات اجتماعی دیگر در نظر گرفت؟ به ایسنا گفت: پدیده دستفروشی را می‌توان به‌سادگی و با ایجاد بازارچه‌های خرید که نام‌هایی مانند جمعه‌بازار، نمایشگاه صنایع‌دستی، نمایشگاه عرضه محصولات زنان سرپرست خانوار و ... دارند، ساماندهی کرد . اما این‌که دست‌فروشی به شکل نابسامان و خودجوش در نظر گرفته شود، دست‌کمی از تکدی گری ندارد، حتی ممکن است آسیب‌های دیگری در برداشته باشد مثل ساقیگری، توزیع مواد مخدر یا اجناس قاچاق.
وی با تأکید بر اهمیت رعایت ساختارهای اجتماعی، افزود: بر اساس همین ساختار، هرگونه عرضه یا فروش باید از طریق سیستم یا نظام اجتماعی انجام شود که آن‌ها هم برای خود نظام صنفی دارند که از نظر فروش، رعایت حق مشتری یا مصرف‌کننده و ... مورد بازرسی مراجع نظارتی قرار می‌گیرند، بنابراین دست‌فروشی به شکل سنتی، نه‌تنها نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای تکدی گری و کاهش آسیب‌های اجتماعی باشد، بلکه خود باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شود.
ناجی معافیت از پرداخت مالیات، عوارض دولتی، اجاره محل کسب و هزینه‌های بالادستی دیگر را دلیل ارزان بودن کالای دست‌فروشان دانست و یادآور شد: این فروش مستقیم باعث می‌شود آن‌ها قیمت‌ها را بشکنند و پایین‌تر بیاورند و اختلافاتی در زمینهٔ تجارت هم ایجاد کنند و از این منظر هم دست‌فروشی می‌تواند زمینه‌ساز بروز آسیب باشد.
حاشیه سود بالا، قوی‌ترین مشوق
معاون پیشگیری اداره کل بهزیستی استان اصفهان با اشاره به وجود مشوق‌های فراوان برای دست‌فروشی، گفت: با توجه به این‌که دست‌فروشان به‌اندازه کافی از این کار سود می برند، برخورد با این پدیده صد در صد نقطه قوت ماست. ممکن است استان‌های دیگر از نظر فرهنگی این موضوع را پذیرفته باشند یا اقداماتشان به‌اندازه کافی اثربخش نبوده، چون همان‌گونه که می‌دانید دست‌فروشان از عرضه محصولاتشان، حاشیه سود فراوانی می‌برند و به همین خاطر هرچقدر هم که مأموران نظارتی با آن‌ها مقابله کنند ممکن است در کوتاه‌مدت پیروی کنند، اما به‌محض این‌که مأموران موقعیت محلی را ترک می‌کنند دوباره اقدام به دست‌فروشی می کنند.
ناجی، اثربخش نبودن مداخلات استان‌های دیگر را دلیل مدارا با این پدیده در برخی شهرها بیان کرد و افزود: به‌عنوان‌مثال در استان‌های ساحلی، دست‌فروشان اجازه دارند که بعد از غروب آفتاب به منطقه‌ای خاص بروند و اجناسشان را بفروشند، بعضی شهروندان هم از این موضوع استقبال می‌کنند چون قیمت پایین‌تر است اما در مقابل، امکان مطالبه حقوق خریداران وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: خوشبختانه در شهر ما این موضوع با قوت ساماندهی شده، اما نمی‌توانیم ادعا کنیم که اصفهان الگوی استان‌های دیگر است، چون مسائل اجتماعی باید بر پایه ویژگی‌های بوم‌شناختی مورد توجه قرار بگیرند و نمی‌توان اصفهان را الگو قرارداد تا دیگر شهرها از آن پیروی کنند.