بزرگنمايي:

پیام سپاهان- فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد و مهمترین عوامل آن در کشور، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز و توسعه کشاورزی عنوان شد و به نظر می‌آید خشکسالی یک دهه اخیر و برداشت بیش از حد مجاز از سفره‌های آب زیرزمینی این پدیده را تشدید کرده است. 

استان اصفهان که در منطقه مرکزی و اقلیم نیمه‌خشک و خشک قرار دارد در چند سال اخیر با این چالش مواجه شد و به گفته کارشناسان، پدیده فرونشست در این خطه خود را بیشتر در دشت مهیار، کاشان، حبیب‌آباد، سجزی، گلپایگان، داران، دامنه و مناطق شمال کلانشهر اصفهان نشان داده است.

چندی پیش، مدیر بخش زلزله و رانش زمین مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی، وضعیت کلانشهر اصفهان از نظر خطر فرونشست زمین را بحرانی اعلام کرد و گفت: فرونشست زمین در 405 دشت کشور از حد بحرانی عبور کرد با این‌حال در صورتی‌که قصد اولویت‌بندی مناطق فرونشست را داشته باشیم جنوب و جنوب غرب تهران تا منطقه شهریار اشتهار و ورامین و شهر اصفهان، مناطق بحرانی از نظر تاثیر این معضل بر زیرساخت‌های شهری، شریان‌های حیاتی و  سامانه‌های حمل و نقل هستند که باید هر چه زودتر مورد توجه ویژه قرار بگیرند.

علی بیت‌اللهی افزود: در استان اصفهان در مناطقی از شهر و شمال شهر اصفهان فرونشست به یک معضل عمده تبدیل شده به‌طوری‌که در مجاورت فرودگاه و حتی در حاشیه ورزشگاه نقش جهان شکاف‌های حاصل از فرونشست روی زمین خود را نمایان کرده و فرونشست برای این شهر یک خطر بسیار جدی است.

رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان موجب تخریب زیرساخت‌های منطقه به‌صورت اساسی می‌شود.

علیرضا شهیدی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین، زلزله خاموش است که اثرات مخربی بر ساختمان‌ها، راه‌ها و زیرساخت‌ها دارد و می‌تواند موجب افزایش عملکرد تخریبی یک زلزله کوچک در حد زمین لرزه‌ای بزرگ باشد، اظهارداشت: اگر پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان به‌صورت جدی بررسی و از آن پیشگیری نشود در آینده نه چندان دور تمام استان را فرا می‌گیرد.

یک عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز با بیان اینکه فرونشست زمین در کمین کلانشهر اصفهان است، گفت: منطقه تحت تاثیر فرونشست زمین شامل محدوده مشترک شهرستان‌های خمینی‌شهر، شاهین‌شهر، برخوار، فلاورجان، اصفهان، لنجان و نجف‌آباد با وسعت تقریبی هزار و 800 کیلومتر مربع و دارای بیشترین نرخ فرونشست تا 12.5 سانتی‌متر در سال است که شامل 203 روستا و مراکز جمعیتی مهم می‌شود.

علی یوسفی اضافه کرد: خطوط انتقال نیرو به طول حدود 500 کیلومتر، خط راه‌آهن اصفهان- یزد به طول 70 کیلومتر و فرودگاه بین‌المللی شهیدبهشتی اصفهان در محدوده فرونشست قرار دارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان نیز افت شدید آب‌های زیرزمینی در استان اصفهان را دلیل اصلی فرونشست زمین خواند و با اشاره به وجود 27 محدوده ممنوعه در این خطه گفت: دهق- علویجه، کوهپایه- سگزی، میمه، نجف‌آباد، اصفهان- برخوار، مورچه خورت و دشت مهیار شهرضا به شدت افت سطح آب زیرزمینی دارند.

به گفته مسعود میرمحمد صادقی، دشت مهیار شمالی در 35 سال گذشته 46.69 متر و در شهر دامنه 40 متر افت سطح آب زیرزمینی داشت.

وی با بیان اینکه فرونشست زمین به طور عمده در ناحیه مرکزی استان به‌ویژه در رهنان، خمینی‌شهر و برخوار وجود دارد، تصریح کرد: راران در منطقه خوراسگان اصفهان سالانه تا 14 سانتی‌متر فرونشست زمین دارد و این پدیده در فرودگاه شهید بهشتی دیده می‌شود.

میرمحمد صادقی خاطرنشان کرد: در دشت دامنه استفاده از آب‌های زیرزمینی به شدت افزایش یافته و منازل و ساختمان‌ها دچار مشکل شده و مردم به دنبال جابجایی محل زندگی خود هستند.

رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، یکی از دلایل فرونشست زمین را بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی است خواند و گفت: 80 تا 90 درصد آب مصرفی کشور مربوط به بخش کشاورزی است که باید برای کاهش مصرف آب در این بخش اقدامات لازم مانند اصلاح الگوی کشت صورت پذیرد.

شهیدی با بیان اینکه 6 درصد آب مصرفی کشور در بخش صنعت و چهار درصد آن در بخش شرب خانگی صرف می‌شود، تصریح کرد: با وجود همه اقدام‌های صورت گرفته برای اصلاح الگوی مصرف توسط مردم ولی به دلیل سهم کم بخش شرب، این راهکارها برای کاهش مصرف ذخایر آب زیرزمینی چندان موثر نیست.

به گفته رییس سازمان زمین شناسی کشور، لازم است بر روی یک سری مسائل به‌صورت اضطراری سرمایه‌گذاری شود تا بتوان در آینده تغییری در بحث بحران آب داشته‌باشیم در غیر این صورت تا 15 سال آینده در غرب استان اصفهان نیز پدیده فرونشست زمین را خواهیم داشت.

حال در این پیوند، استاندار اصفهان  تاکید کرد که مدیریت این استان نگرانی بسیاری درباره خطر فرونشست زمین در این خطه دارد و باید راه‌حل‌های آن هرچه سریعتر اجرایی شود.

عباس رضایی افزود: درمان این معضل، تسریع در اجرای طرح‌های انتقال آب و مسائل آبی استان است تا وضعیت از این که هست، بدتر نشود.

در حالی که استاندار اصفهان بر پیگیری طرح‌های انتقال آب تاکید می‌کند، این استان چند طرح نیمه تمام و راهبردی در این زمینه دارد که از مهمترین آنها می‌توان به سد و تونل سوم کوهرنگ، آبرسانی به اصفهان بزرگ (تونل گلاب 2) و تونل بهشت‌آباد اشاره کرد.

عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در سال 1377 با هدف تامین آب به میزان حدود 255 میلیون مترمکعب در سال برای تامین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز و قرارداد ساخت سد سوم کوهرنگ در سال 1389 منعقد شد و قرار بود سال 93 به بهره برداری برسد اما پیشرفت فیزیکی کنونی طرح کمتر از 20 درصد است.
عملیات ساخت تونل سوم کوهرنگ مراحل پایانی خود را طی می‌کند اما عملیات اجرایی سد مخزنی این تونل در چند سال اخیر به‌دلیل مشکلاتی از جمله منابع مالی متوقف مانده بود.

حال استاندار اصفهان از اتمام عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در آینده نزدیک خبر داد و گفت: شایسته بود این طرح چند سال گذشته به‌طور کامل اجرا می‌شد اما به دلایل متعدد فعال نبود و امیدواریم 22 بهمن امسال طرح تونل آن پایان یابد.

رضایی با بیان اینکه تونل و سد سوم کوهرنگ، یکی از طرح‌های بزرگ انتقال آب برای تامین آب آشامیدنی اصفهان است، اظهارداشت: عملیات اجرایی سد تونل سوم کوهرنگ از اسفند پارسال مجدد کلید خورد و پیشرفت خوبی دارد و امید است تا یک ماه آینده خاکبرداری از سد انجام شود.

استاندار اصفهان اظهار امیدواری کرد که تا پایان دولت دوازدهم، سد سوم کوهرنگ وارد مدار فعالیت شود.

با توجه به چالش بزرگ کمبود منابع آبی و خشکسالی های اخیر، طرح های دیگری نیز برای تامین آب در سال های گذشته تعریف شد که از آن جمله می‌توان به سامانه دوم آبرسانی اشاره کرد که از جمله طرح‌هایی است که با پیگیری استانداری، مجدد در دستور کار قرار گرفت.

طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان شامل تونل انتقال آب و تصفیه خانه موسوم به "گلاب 2" است و به عنوان طرح توسعه آبرسانی به 14شهرستان استان اصفهان به طول 27 کیلومتر، آب دریاچه سد زاینده رود را به تصفیه خانه انتقال می‌دهد.

استاندار اصفهان در این زمینه گفت: این طرح مقداری آب را به سمت اصفهان منتقل می‌کند و با وجود فعال شدن هنوز به آن صورت شکل کارگاهی به خود نگرفته است.

وی با اشاره به اینکه تا کنون موفق به گرفتن مجوز از سازمان برنامه و بودجه کشور برای یافتن سرمایه‌گذار جهت اجرای این طرح شدیم، تصریح کرد: اینکه آیا بتوانیم با این شرایط سرمایه‌گذار پیدا کنیم در حال بررسی است و امیدواریم تا عید نوروز آینده بتوانیم این کار را انجام دهیم.

طرح انتقال آب از بهشت‌آباد به فلات مرکزی ایران نیز در سال 1384 کد اجرایی خورد و هدف آن، تأمین آب آشامیدنی بر اساس پیش‌بینی جمعیتی برای استان‌های اصفهان، کرمان و یزد است، حجم آب انتقالی طرح مذکور در صورت تکمیل در مجموع 580 میلیون متر مکعب خواهد بود که 250 میلیون مترمکعب آن برای اصفهان، 180 میلیون متر مکعب برای کرمان و 150 میلیون متر مکعب برای یزد اختصاص خواهد یافت که این ارقام به صورت مصوبه قانونی ابلاغ شده است.

بر اساس آخرین اطلاعات و اخبار، این طرح در زمان حاضر متوقف است.

رفع تهدید فرونشست زمین نیازمند مشارکت مردم و همه بخش‌هاست

استاندار اصفهان با تاکید بر اینکه باید همواره طرح‌های آبی استان را به‌عنوان راهکار اساسی برای رفع تهدید فرونشست زمین پیگیری کرد، گفت: لازم است مردم و همه بخش‌ها نیز مشارکت بیشتری در این زمینه داشته باشند زیرا برای ما جنبه حیاتی دارد.

استاندار اصفهان پیش از این در جلسه‌ای با حضور رییس سازمان زمین شناسی کشور از این نهاد خواست که با اختصاص اعتبار ویژه برای مطالعه، اجرایی‌شدن طرح‌های تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و طرح‌های پایش فرونشست و گرد و غبار در این استان توجه خاص داشته‌ باشد.

رضایی افزود: آب منطقه‌ای اصفهان نسبت به اجرای طرح تعادل‌بخشی همچنان همت ویژه دارد و با توجه به نصب کنتورهای هوشمند بر چاه‌ها در بالادست و پایین دست رود می‌تواند کمک شایانی باشد ولی هزینه این کنتورها بالاست و برخی از کشاورزان توان مالی ندارند.

وی با بیان اینکه دولت و مجلس باید در زمینه کاهش قیمت کنتورهای هوشمند کمک کند اظهارداشت: انسداد چاه‌های غیرمجاز باید با قدرت و شدت ادامه یابد البته دستگاه قضایی در این زمینه همکاری‌های لازم را دارد.

به گفته مسوولان آب منطقه ای اصفهان، 42 هزار و 309 حلقه چاه مجاز و 17 هزار و 612 حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود دارد که 9 هزار و 823 حلقه چاه غیرمجاز اکنون فعال هستند و مابقی فعالیت ندارند، در چندسال اخیر پنج هزار حلقه چاه مسدود و سه هزار 900 کنتور هوشمند و 933 کنتور الکترومغناطیس روی چاه‌ها نصب شده‌است.

استاندار اصفهان همچنین تاکید کرد: اصلاح الگوی کشت باید فرهنگسازی و آموزش داده شود، رعایت اقتصاد کشاورزی در دستور کار جهاد کشاورزی استان قرار بگیرد و منابع طبیعی در راستای بیابان‌زدایی و مالچ‌پاشی اقدامات لازم را انجام دهد.

وی شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی، راه و شهرسازی و فرودگاه را به رعایت اصول ایمن‌سازی راه‌ها، ساختمان‌ها و مزارع در مقابل اثرات فرونشست فراخواند و تصریح کرد: فرمانداران از طریق دستگاه‌های اجرایی تابعه خود نسبت به پایش و اجرایی کردن طرح‌های مصرف بهینه آب اقدام جدی صورت دهند.

اصفهان با حدود 107 هزار کیلومتر مربع وسعت و پنج میلیون و 200 هزار نفر جمعیت در سال های گذشته با مشکلاتی مانند خشکسالی، تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت، فصلی شدن رودخانه زاینده رود، فرونشست زمینه و آلودگی هوا مواجه شده است.