بزرگنمايي:

پیام سپاهان - گرایش به مصرف سیگار، سوءمصرف مواد مخدر، مشروبات الکلی، افت تحصیلی، بزهکاری، خشونت، پرخاشگری و حتی تغذیه نادرست و به هم خوردن ساعت خواب طبیعی ازجمله رفتارهای مخاطره‌آمیز دوره نوجوانی است که به دلیل ویژگی‌های خاص این دوره می‌تواند به بروز رفتارهای پرخطر در این مقطع حساس و تأثیرگذار زندگی نوجوانان منجر شود.

رفتارهایی که با تنوع آسیب‌های اجتماعی و رشد آن در جامعه، زنگ خطری به صدا درآورده و باعث شده جامعه شناسان و روان شناسان نسبت به عواقب بی‌توجهی به این رفتارها هشدار دهند. گرچه بروز این رفتارها در مناطق مختلف شهر و استان اصفهان متفاوت است و هنوز آمار و اطلاعات دقیقی از میزان و شیوع بروز این رفتارها در دسترس نیست، اما مصرف دخانیات و مواد مخدر را می‌توان جدی‌ترین این آسیب‌ها دانست. رفتارهای پرخطر در دوره نوجوانی گرچه از جامعه به مدارس وارد می‌شود، اما محافظت از نوجوانان در برابر این رفتارها در گرو همراهی و مشارکت خانواده‌هاست و بدون مسئولیت‌پذیری آن‌ها نمی‌توان برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر نوجوانان اقدام مؤثری انجام داد.
تغییرات دوران نوجوانی و تشدید گرایش به رفتارهای پرخطر
رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه نوجوانان و دانش آموزان دوره متوسطه اول و دوم بیشتر در معرض رفتارهای پرخطر هستند، گفت: این موضوع دو دلیل اصلی دارد، یکی به خاطر تغییرات رشدی تحولی دوران نوجوانی است که گرایش به رفتارهای پرخطر را تشدید می‌کند و دلیل دوم ممکن است به خاطر عملکرد خانواده و میزان طبیعی و به هنجار تلقی شدن این رفتارها توسط هم‌سالان و والدین باشد.
مریم ژاله با تأکید براینکه در گزارش‌ها و تحقیق‌های ما این دو دلیل بیشتر نوجوانان را به رفتارهای پرخطر سوق می‌دهد، تصریح کرد: رفتارهای پرخطری که بیشتر می‌بینیم گرایش به مصرف دخانیات، سوءمصرف مواد مخدر، مشروبات الکلی، افت تحصیلی، بزهکاری، خشونت و پرخاشگری است.
وی پیشگیری اولیه را در سیاست کاری و برنامه آموزش‌وپرورش برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانست و افزود: گام اول در این راستا آموزش است، البته اگر نیاز به درمان باشد برای انجام اقدامات تخصصی به دستگاه‌های متولی امر سپرده می‌شود.
نبود نیروی انسانی و زمان کافی برای آموزش‌های پیشگیری در مدارس
این مدرس آموزش خانواده با تأکید براینکه هدف اصلی ما در پیشگیری از آسیب‌ها، کاهش عوامل خطر و افزایش عوامل محافظ است، گفت: حدود 9 سال است در اداره مستقلی با عنوان اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی در اداره کل آموزش‌وپرورش استان این امور پیگیری می‌شود. البته دو مشکل اصلی در این حوزه داریم که یکی نبود نیروی انسانی مستقل در مدارس و دوم نبود زمان خاصی برای آموزش پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است.
وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای جبران خلأهای موجود، تصریح کرد: تلاش می‌کنیم با برگزاری دوره‌های توانمندسازی برای کارکنان و همکاران فرهنگی، پیشگیری را تبدیل به رسالتی برای خانواده بزرگ آموزش‌وپرورش کنیم.
ژاله به کمبود مشاور در مدارس اشاره و اظهار کرد: تعداد مشاوران مدارس بسیار کم است و بیشتر مشاوران هم در مقطع متوسطه اول و بیشتر در بخش مشاوره و هدایت تحصیلی فعالیت می‌کنند. بر این اساس تلاش می‌کنیم برای جبران کمبود مشاوران آموزشی، دوره‌های توانمندسازی برگزار کرده و کادر موجود را آموزش دهیم تا هر معلمی بتواند برای کاهش عوامل خطر و افزایش عوامل محافظ اطلاعات کافی داشته باشد و گام‌های مؤثری بردارد.
وی در خصوص کمبود زمان برای آموزش‌های پیشگیری در مدارس هم گفت: تلاش می کنیم کمبود زمان آموزش را با استفاده از ظرفیت سایر طرح های مانند برنامه ویژه مدارس (بوم) جبران کنیم.
رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره کل آموزش‌وپرورش استان با اشاره به اجرای طرح‌های مختلف با سه محور اصلی، گفت: آموزش و توانمندسازی، ترویجی فرهنگی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مراقبت اجتماعی از دانش آموزان سه محور اصلی طرح‌ها هستند.
وی بابیان اینکه در محور آموزش و توانمندسازی والدین، دانش آموزان و همکاران را آموزش می‌دهیم، افزود: آموزش‌هایی همچون مهارت‌های زندگی، فرزند پروری، ارتباط مؤثر بادانش آموز و مهارت‌های زندگی را برای این سه گروه داریم. همچنین طرح توانمندسازی هم‌زمان دانش‌آموز، والدین و کارکنان را داریم که سال گذشته هم این طرح اجرا شد.
ژاله با اشاره به اینکه در بحث فعالیت‌های ترویجی و گسترش نهضت فرهنگی از ظرفیت‌های فرهنگی برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی استفاده می‌کنیم، گفت: ظرفیت‌های فرهنگی مثل برگزاری جشنواره‌ها، همایش‌ها و برنامه‌های مناسبتی مثل هفته آخر آبان است که مناسبت هفته مبارزه با اعتیاد و رفتارهای پرخطر در مدارس با مشارکت دانش آموزان برگزار می‌شود.
این مدرس آموزش خانواده بابیان اینکه در بررسی آموزش‌هایی که به دانش آموزان ارائه می‌شود، نقاط تهدید و فرصت شناسایی می‌شود، افزود: مثلاً در آموزش والدین، بیشتر مادران شرکت می‌کنند که اطلاعات از ارتباط مؤثر با نوجوان دریافت می‌کنند. وقتی فقط مادر در دوره‌های آموزشی شرکت می‌کند، مشکل ارتباط با پدر باقی می‌ماند و همین اختلاف سطح اطلاع پدر و مادر هم ایجاد مشکلات دیگری ایجاد می‌کند.
زنگ خطری به نام کم شدن تعامل نوجوان با خانواده
وی با اشاره کم شدن ارتباط و تعامل نوجوان با خانواده، این فاصله را زنگ خطر و زمینه‌ساز رفتارهای مخاطره‌آمیزی دانست و گفت: در بررسی آسیب‌های اجتماعی درمی‌یابیم بیشتر مشکلات نوجوانان ریشه خانوادگی دارد. مثلاً گرایش به برخی رفتارها مثل مصرف قلیان، سیگار یا مشروبات الکلی به خاطر این است که در خانواده طبیعی تلقی می‌شود.
خانواده باید مسئولیت فرزندش را به عهده بگیرد
ژاله بابیان اینکه متأسفانه بیشتر دانش آموزان در معرض خطر در خانواده‌های آشفته‌ای زندگی می‌کنند، گفت: بیشتر خانواده‌هایی که دچار مشکل هستند مشارکتی در آموزش‌ها ندارند، درحالی‌که باید کاری کنیم که خانواده خودش مسئولیت پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی فرزندش را به عهده بگیرد.
وی به مشکل دیگری در زمینهٔ آموزش آسیب‌های اجتماعی به نوجوانان اشاره کرد و گفت: برخی مدارس تأکید بر اولویت آموزشی دارند و حتی مطالبه مردم از آموزش‌وپرورش هم بیشتر مباحث آموزشی است، به همین خاطر در برخی مدارس با مقاومت‌هایی از طرف خانواده‌ها برای برگزاری چنین آموزش‌هایی مواجه هستیم که چرا وقت دانش آموزان را گرفته‌ایم!؟ درصورتی‌که ممکن است خود دانش آموزان هم آن‌قدر درگیر مباحث آموزشی شده باشند که مشکلاتی مثل استرس پیداکرده باشند و اگر آموزش‌های لازم را نبینند ممکن است بعداً دچار مشکلات دیگر و بروز رفتارهای پرخطر شود.
رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره کل آموزش‌وپرورش استان خاطرنشان کرد: باید تمام تلاشمان را بکار گیریم و با برنامه‌ریزی و نیازسنجی کنیم، فرصت‌ها و تهدیدها را بشناسیم و تحلیل کنیم که چطور آموزش‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را برگزار کنیم که مؤثرتر واقع شود.
وی به سامانه پایش و رصد آسیب‌های اجتماعی اشاره و اظهار کرد: البته این سامانه نوپاست و برخی مواقع چون اطلاعات ورودی ممکن است به‌درستی وارد نشود خروجی از سامانه هم شاید دقیق نباشد ولی نزدیک به واقعیت است. اداره مشاوره هم سامانه بهداشت روان دارد که آمار و اطلاعات این سامانه‌ها ممکن است بر اساس گروه‌های هدف متفاوت باشد، بنابراین سامانه‌ها تنها ملاک اولویت‌بندی آسیب‌های اجتماعی و نیازهای آموزشی نیست و همچنان از گزارش‌های میدانی، بازدیدها و تجربیات مدیران و کارشناسان هم استفاده می‌شود، چون اطلاعات حتی در یک مدرسه ممکن است کلاس به کلاس متفاوت باشد، چه برسد به مدرسه‌های مناطق و نواحی مختلف استان.
ضرورت به‌روز بودن محتوا و مدرسان دوره‌های آموزشی
ژاله با اشاره به برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌وپرورش برای فعال کردن سامانه جامعی که بتوان بر اساس آن اولویت‌ها و نیازها را شناسایی کرد، گفت: متأسفانه با تنوع آسیب‌های اجتماعی و رشد آن باید تلاش زیادی بکنیم و در محتوا و مدرسان دوره‌های آموزشی به‌روز باشیم، درعین‌حال که باید هم‌افزایی بین همه دستگاه‌ها باشد، چراکه آموزش‌وپرورش یک خانواده بزرگ است و به‌تنهایی نمی‌تواند به مقابله با آسیب‌های اجتماعی بپردازد.
مصرف مواد مخدر، در اولویت رفتارهای مخاطره‌آمیز
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان هم در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: رفتارهای پرخطر در دوره نوجوانی رفتارهایی تلقی شود که ممکن است به خود نوجوان و یا اطرافیانش آسیب بزند.
مجتبی ناجی افزود: سوءمصرف سیگار و مواد، کم‌تحرکی، رفتارهای مخاطره‌آمیز دوران بلوغ، و در بعد جسمانی استفاده از غذاهای آماده و فست فودها، به هم خوردن ساعت زیست طبیعی و خواب‌وبیداری که سبک زندگی نوجوان را از روال طبیعی خارج می‌کند ازجمله رفتارهای پرخطر تلقی می‌شود.
وی بابیان اینکه از بعد روان‌شناختی یکسری از ویژگی‌های شخصیتی در دوره بلوغ و بعد از بلوغ برجسته‌تر می‌شود، گفت: رفتارهای ماجراجویانه، هیجان‌طلبی و هیجان خواهی رفتارهایی است که ممکن است نوجوان را به سمت‌وسوی رفتارهای خود تخریبی و آسیب‌زا سوق دهد. مثلاً کنجکاوی‌هایی که نوجوانان دارند و ممکن است حس فناناپذیری به آن‌ها غلبه کند و در برخی تجربیات و امتحان کردن آن‌ها خطرپذیر شوند.
این روانشناس خطرپذیری در زمینهٔ مصرف مواد مخدر را با اولویت‌ترین رفتار مخاطره‌آمیز در نوجوانان دانست و گفت: البته در کشورهای دیگر جهان علاوه بر مواد مخدر، مصرف الکل و رفتارهای جنسی هم هست.
وی اظهار کرد: آنچه به‌عنوان نشانه‌های رفتارهای پرخطر در مدارس تلقی می‌شود شامل افت تحصیلی، تأخیر در کلاس درس و یا غیبت از مدرسه و بدتر از آن فرار از مدرسه و حتی فرار از خانه است که از نشانه‌های بدخیم رفتارهای پرخطر محسوب می‌شود.
نابسامانی خانواده، یکی از عوامل مخاطره‌آمیز
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان یکی از عوامل مخاطره‌آمیز را نابسامانی خانواده دانست و گفت: خانواده‌هایی که بد سرپرست، تک سرپرست و یا دچار مشکلات تنش و تعارضات خانوادگی هستند، به‌خصوص اگر این مشکلات ناشی از اختلالات شخصیتی یک یا هر دو والد باشد. مثلاً والدی بیماری اعصاب و روان، اعتیاد و یا رفتارهای ضداجتماعی دارد، در این شرایط فرزند خانواده چون از عوامل محافظت‌کننده باکفایتی برخوردار نیست در معرض آسیب است.
وی با اعتقاد براینکه اگر محیط آموزشی هرقدر هم محافظت‌کننده باشد، ولی محیط خانواده هم‌داستان و همراه نباشد بچه‌ها آسیب می‌بینند، گفت: در این شرایط مداخلات زودهنگام بهترین راهکار است، یعنی به‌محض مشاهده برخی علائم در نوجوانان که اشاره شد، نباید بی‌تفاوت بود و ساده از کنار آن گذشت. مداخله هم در مرحله اول باید از طریق مشاوره با خانواده صورت گیرد و در سطح عمیق‌تر، مداخله از طریق اورژانس اجتماعی و حتی دستور قضایی صورت گیرد. یعنی اگر خانواده همراهی نمی‌کند و والدین مسئولیت‌پذیری لازم را ندارند، از طریق دستگاه‌های مددکاری که بهزیستی در این زمینه نقش‌آفرینی می‌کند و مداخلات معطوف به حل مشکلات نظام خانواده انجام شود.
خانواده باید محافظت‌کننده فرزند باشد
ناجی این مداخلات را تخصصی و مربوط به مراحل بعدی دانست و افزود: نباید به‌محض عدم همکاری خانواده، دستور قضایی برای جداسازی فرزند یا رفتارهای قهرآمیز صورت گیرد، بلکه باید خدمات مددکاری و مشاوره‌ای مبتنی بر آموزه‌های روان‌شناختی و مددکاری انجام شود و نهایت مداخلات قضایی صورت گیرد.
وی با تأکید براینکه خانواده باید نقش خودش را به‌عنوان محافظت‌کننده فرزند بپذیرد، تصریح کرد: خانواده نمی‌تواند این نقش را به نهادهای اجتماعی واگذار کند و مسئولیت را از گردن خودش ساقط کند، به همین خاطر است که مداخلات باید به‌صورت تخصصی صورت گیرد و از خانواده شروع شود.
بروز رفتارهای مخاطره‌آمیز دوران نوجوانی از یک‌سو به نابسامانی و آشفتگی خانواده‌ها گره‌خورده و از سوی دیگر پیشگیری و محافظت در برابر این آسیب‌ها ضرورت مسئولیت‌پذیری، آگاهی مشارکت خانواده‌ها را می‌طلبد. این درحالی‌که است که بدون درگیر کردن خانواده‌ها در فرایند پیشگیری و محافظت در برابر آسیب‌های اجتماعی تلاش‌ها و اقداماتی که در مدارس و جامعه صورت می‌گیرد آن‌چنان‌که باید مثمر ثمر نیست و نوجوانان همچنان در معرض تهدید رفتارهای پرخطر خواهند بود.
انتهای پیام