بزرگنمايي:

پیام سپاهان -

فعالیت‌های انسانی آثار مخربی بر لایه محافظ زمین ایجاد کرده است، در حالی که در سال‌های اخیر سلامت این لایه نسبت به چند دهه قبل بهبود یافته، اما هنوز اقدامات زیادی باید انجام شود.
به گزارش ایسنا-منطقه اصفهان، زمانی که از زمین و حیات بر روی آن صحبت می‌کنیم، زندگی بر روی کره خاکی، مفهومی معمولی را در ذهن تداعی می‌کند؛ اما واقعیت این است که عناصر ریز و درشتی دست در دست یکدیگر می‌دهند تا زمین به زیستگاهی امن برای بشر تبدیل شود. 
محیط زیست و اهمیتش در زندگی بشر، یکی از جدی ترین مسائل در جهان امروز است که انسان را واداشته به محیط اطرافش توجه بیشتری داشته باشد؛ جالب اینکه این توجه و تمرکز تنها به محیط‌های قابل دسترس انسان محدود نشده و عملکردهای زیست محیطی در هوای مربوط به کره زمین را نیز در بر می گیرد. یکی از عواملی که به چشم ما نمی‌آید و در عین پنهان بودن تاثیری مهم در حیات کره زمین دارد، لایه اُزون است که هر گونه آسیب به آن صدمات جبران ناپذیری بر زیست بوم ما وارد می‌کند.
از سال 1994، هر سال 16 سپتامبر (شهریور) به عنوان روز جهانی حفظ لایه ازون با شور و شوق فراوان در بسیاری از کشورها جشن گرفته می شود. این روز با اعلامیه ای که توسط سازمان ملل متحد اعلام شد، به مناسبت بزرگداشت امضای کنوانسیون مونترال علیه کاهش لایه ازون در سال 2000 در 19 دسامبر تصویب شد.
کنوانسیون مونترال یک معاهده بین المللی برای محافظت از لایه ازون با حذف مواد مضر و گازهای گلخانه ای در سرتاسر جهان است. این روز بر تلاش های بین المللی برای محدود کردن تولید و انتشار گازهای مضر تأکید دارد.
اگر لایه اُزون حفظ نشود، چه اتفاقی برای زمین خواهد افتاد؟
اُزون واژه ای یونانی است و علامت اختصاری آن O3 هست. ماده ای شیمیایی که از یک مولکول اکسیژن و یک اتم اکسیژن که ناپایدار و واکنش پذیر است تشکیل شده. در مولکول اُزون پیوند بسیار ضعیفی بین مولکول اکسیژن و اتم اکسیژن وجود دارد و تقریباً با کوچکترین برخورد از هم جدا می شوند و یا با دریافت کوچکترین انرژى به حالت اولیه بازمی‌گردند. اُزون توانایی قابل توجهی در جذب برخی از فرکانس های اشعه فرابنفش دارد و در جو زمین عموما با شکستن مولکول دو اتمی اکسیژن به دو اتم تنها، به وسیله نور فرابنفش به وجود می آید و بعد از این اتفاق، اکسیژن تک اتمی با اکسیژن نشکسته ترکیب و لایه اُزون تشکیل می شود.
در سال 1913 دو فیزیک دان فرانسوی به نام های شارل فابری و آنری بویسون لایه اُزون را کشف کردند؛ ضخامت این لایه که حدود 3 میلی متر است و در ارتفاع 20 تا 30 کیلومتری سطح زمین قرار دارد، بسته به شرایط فصلی و آب و هوایی تغییر می کند. هرچند اُزون در لایه های نزدیک سطح زمین هم وجود دارد، اما در هر یک میلیون مولکول هوا، تنها یک مولکول اُزون یافت می شود؛ این در حالی است که در ارتفاع 15 تا 25 کیلومتری بالای زمین، غلظت اُزون بیشتر و تا 6 مولکول در هر میلیون مولکول هوا نیز می رسد. ضخامت لایه اُزون در شب ها به دلیل عدم دسترسى به انرژى تابشى خورشید، کمتر از ضخامت در طول روز است.
مشکلی که باعث از بین رفتن این لایه می شود، هنگامی اتفاق می افتد که اشعه های مضر خورشید پس از چسباندن سطح زمین نتوانند جو را ترک کنند.
دانشمندان معتقدند بدون لایه اُزون، زندگی بر روی کره زمین از بین خواهد رفت. بدون لایه اُزون، حیات گیاهان، حیوانات و جانداران روی کره زمین از بین می رود. حتی با کاهش اُزون زندگی زیر آب نیز از بین خواهد رفت. تعادل مختل می شود، تابستان ها بیشتر از زمستان و زمستان ها نیز به طور نامنظم رخ می دهد. یخ های قطب شروع به ذوب شدن می کنند و فقدان این لایه خطری جدی برای طبیعت است.
ایده کشورهای مختلف برای مقابله با تخریب ازون
در سراسر دنیا در روز جهانی حفاظت از لایه ازون برنامه های متعددی برای کاهش تخریب این سپر محافظتی زمین برگزار می شود. در هند ، این روز با برگزاری راهپیمایی های گسترده در حاشیه جاده های شهر برگزار می شود، دانشجویان سخنرانی می کنند و برای حمایت از این موضوع اقدام به برگزاری کمپین های ایالتی می کنند و از این طریق اقدامات مختلفی برای کنترل لایه اُزون در پیش می گیرند. دولت هند برای افرادی که بتوانند که روش های خلاقانه برای کاهش انتشار گازها و مواد مضر پیشنهاد دهند، با اعطای بورسیه حمایت می کند.
وزارت محیط زیست و بهداشت عمومی هند برنامه هایی برای جمع آوری داده های جدید گازهای موجود در جو اتخاذ می کند تا شهروندان از تغییرات اخیر که زمین با آن روبرو است، آگاه شوند. این آمار به روز شده پس از آن به دانشگاه های مختلف داده می شود تا راه حلهای اساسی ارائه دهند.
استرالیا به همراه سایر کشورها از طریق برنامه های مختلف، روز جهانی حفظ لایه اُزون را جشن می گیرد. جوانان در قالب گروه های کوچک به مردم نزدیک می شوند و با آنها صحبت می کنند که چقدر سهل انگاری ما برای محیط زیست هزینه بر است. این روز در استرالیا روزی پر از فعالیت های ارگانیک است.
اروپا قاره ای عظیم و متشکل از کشورهای صنعتی بسیاری است و به همین دلیل سهم این قاره در بحران های جمعیتی و همچنین در کنترل آن بسیار شاخص و درخور توجه است. در روز بین المللی حفظ لایه اُزون، دولت همراه با مردم در گسترش آگاهی عمومی برای کاهش تخریب لایه ازون می کوشد.
در آفریقا ، روز جهانی اُزون در قالب فعالیت های مختلفی مشاهده می شود، رویدادهایی که توسط افراد پویا در بخش های دانشگاهی و تخصصی برگزار می شود تا دانش خود را در مورد این بحران زیست محیطی افزایش دهند. داوطلبان و کارمندان کمیته های مختلف تحقیقاتی در مورد کاهش لایه اُزون با افراد عادی صحبت می کنند که بتواند انتشار مواد مضر را کاهش دهد.
صنعتی شدن دنیای امروز مخاطرات زیست محیطی را افزایش داده و توسعه و نوسازی فراوان در شهرها خطراتی را برای محیط زیست ایجاد کرده است. این تأثیر بر سلامتی و یکپارچگی منابع ارگانیک ما از جمله خاک ، زمین ، جنگل و تاثیرگذار است. یکی از بهترین راهکارهای حفاظت از لایه ازون، کاشت هرچه بیشتر درختان است که در به حداقل رساندن منابع موادی که باعث از بین رفتن اُزون می شوند کمک می کنند. مردم باید متعهد شوند که تنها از محصولات ارگانیک استفاده کنند و مصرف محصولاتی که باعث تخریب لایه اُزون می شوند را کاهش دهند.
به افراد توصیه می شود از خرید محصولات آئروسل که حاوی مواد دارای کلروفلوروکربن ها هستند، خودداری کنند.
در کشورهای در حال توسعه مانند هند، باید بر محدود کردن رانندگی وسایل نقلیه خصوصی تاکید شود ، باید استفاده از محصولات سازگار با محیط زیست بیشتر شود و ممنوعیت کامل سموم دفع آفات که منجر به از بین رفتن اُزون می شوند در دستور کار قرار گیرد. باید در پرتاب موشک ها شرایط سختی تنظیم شود و حداقل استفاده از مواد شیمیایی در این روز ارتقا یابد.
در سال1974، دو شیمیدان در دانشگاه کالیفرنیا، مقاله ای در مجله Nature منتشر کردند که تهدیدهای مربوط به لایه اُزون از گازهای کلروفلوئوروکربن (CFC) را شرح می داد. در آن زمان ، CFC ها معمولاً در اسپری های آئروسل و به عنوان خنک کننده در بسیاری از یخچال ها استفاده می شدند. با رسیدن به استراتوسف، اشعه ماوراء بنفش خورشید CFC ها را به موادی که شامل کلر هستند، می شکند.
تحقیقات پیشگامانه- که برای آنها جایزه نوبل شیمی در سال 1995 دریافت شد – ثابت کرد که جو دارای "ظرفیت محدود جذب اتم کلر" در استراتوسفر است. به گفته آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده، یک اتم کلر بیش از صد هزار مولکول اُزون را از بین می برد، بسیار سریعتر از آنکه جایگزین شود.
اقدامات این دو دانشمند در سال 1985 اعتبار قابل توجهی دریافت کرد، هنگامی که تیمی از دانشمندان انگلیسی سوراخی در لایه اُزون بالای قطب جنوب پیدا کردند که بعدها با CFC ها پیوند نزدیکی داشت. "سوراخ" در واقع منطقه ای از استراتوسفر با غلظت بسیار کمی اُزون بود که هر ساله در ابتدای بهار نیمکره جنوبی (اوت تا اکتبر) تکرار می شود. 
وضعیت امروز لایه اُزون
شناخت اثرات مضر CFC ها و سایر مواد تخریب کننده اُزون منجر به پروتکل مونترال در سال 1987 شد، توافق برجسته ای برای محدود کردن مواد مضر. این معاهده را 197 کشور عضو سازمان ملل به امضا رساندند. بدون امضای این پیمان، تنها در ایالات متحده احتمالاً 280 میلیون مورد سرطان پوست، 1.5 میلیون مرگ و میر ناشی از سرطان پوست و 45 میلیون آب مروارید را شاهد بودیم و جهان حداقل 25 درصد داغ تر می شد.
با گذشت بیش از 30 سال از پروتکل مونترال، دانشمندان ناسا شواهدی مبنی بر بهبودی اُوزون قطب جنوب به دلیل پایین آمدن CFC ها را ثبت کردند. تخریب اُزون در منطقه از سال 2005 تاکنون 20 درصد کاهش یافته است و در پایان سال 2018 ، سازمان ملل در یک ارزیابی علمی تأیید کرد که لایه اُزون در حال بهبودی است، پیش بینی می شود تا نیمه سال 2030 این بخش به طور کامل در نیمکره شمالی بهبود یابد و پس از آن نیمکره جنوبی در دهه 2050 و مناطق قطبی تا سال 2060 ترمیم شوند.
نسل بعدی مایعات خنک کننده، هیدروفلوئوروکربن ها (HFC) است که اُزون را نابود می کنند، اینها گازهای گلخانه ای قدرتمندی هستند که گرما را به دام می اند و منجر به تغییرات آب و هوایی می شوند.
گرچه HFC ها بخش کوچکی از تولید گازهای گلخانه ای را در مقایسه با دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای برعهده دارند، اما اثر گرم شدن سیاره باعث شده تا در سال 2016 علاوه بر پروتکل مونترال، اصلاحیه Kigali، استفاده شود. بنابراین اصلاحیه، جهان متعد شده تا استفاده از HFC ها را بیش از 80 درصد در سه دهه آینده کاهش دهد. در این میان شرکت ها و دانشمندان در حال کار روی گزینه های مناسب آب و هوا، از جمله خنک کننده ها و فناوری های جدید هستند که وابستگی به مواد شیمیایی را کاهش داده یا از بین ببرند.
بیست و هشتمین نشست طرفین پروتکل مونترال که در اکتبر سال 2016 در کیگالی، رواندا برگزار شد، سرانجام "اصلاحیه کیگالی در کاهش HFCs" را به نتیجه رساند، که تاکنون تکمیل کننده اجرای توافق نامه پاریس است. پروتکل مونترال منجر به کاهش مواد شیمیایی تخلیه کننده اُزون در یخچال ها، سیستم های تهویه هوا و بسیاری از محصولات دیگر شده است. تلاش های محافظت از لایه اُزون نیز با جلوگیری از انتشار 135 میلیارد تن از انتشار معادل دی اکسید کربن، از 1990 تا 2010 در مبارزه با تغییرات آب و هوایی نقش داشته است.
منابع: awarenessdays، unenvironment، greeningtheblue، ozone، nationalgeographic، indiacelebrating
کد خبرنگار:13037