بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اصفهان- مشکل آب کشور موضوعی مهمی است که در بروز آن عوامل زیادی منجمله برداشت غیرمعقول و غیرعلمی، استفاده بی رویه و بدون جامع نگری از منابع و نبود سیاستگذاری ها نقش داشته اند اما کارشناسان میزگرد ایرنا اصفهان مذاکره و گفت و گو و هم فکری، مشارکت عمومی و راهبردهای علمی و عملی را برای رفع این چالش اساسی و مدیریت آب ضروری دانستند.

امروزه بحران آب به مهمترین مساله کشور تبدیل شده که علاوه بر کمبود آب آشامیدنی و شهری، زمین‌های کشاورزی و تالاب‌ها نیز درگیر آن شده اند که این مهم تا حدودی نتیجه بعضی از غفلت و مصرف‌های بی رویه‌ای است که در حوزه‌های مختلف مصرفی ایجاد می‌شد.
از این رو مهمترین راه پیشگیری از این بحران، سیاستگذاری و برنامه ریزی است که می‌تواند به نسبت زیادی از مصرف بی رویه آن جلوگیری کند تا علاوه بر تأمین آب مصرفی مردم، باعث احیای بخش‌هایی از جمله کشاورزی و تالاب‌ها شود.
آب از لحاظ اقتصادی همانند نفت و گاز بسیار با ارزش و سودمند است و آینده جهان روز به روز به منابع آبی، مالکیت و موضوع حقوقی آن وابسته‌تر می‌شود.
آب همواره یک کالای راهبردی بوده و نقش اصلی را در شکل گیری تمدن‌ها داشته است؛ تاریخ نشان می‌دهد که تمام تمدن‌های بزرگ در کنار منابع آبی شکل گرفته مانند تمدن بین النهرین که میان دو رود دجله و فرات شکل گرفت، ایرانیان این منطقه را میانرودان می نامیدند.
طی قرن‌ها و سال‌ها پیش شاهد بروز جنگ‌های زیادی بر سر منابع آبی بودیم و امروز نیز سیاستگذاران آب معتقدند که جنگ بعدی جهان بر سر آب خواهد بود، پس با این مصداق می‌توان به اهمیت آب و حفظ منابع آن پی برد، جهان نیز به این مهم رسیده و یک روز را به این موضوع اختصاص داده است.
بحران آب یکی از موضوعاتی است که به عنوان چالش جدی دنیا از جمله ایران بوده تا جایی که حتی حیات همه موجودات را با تهدید روبرو کرده و لازم است با فرهنگ سازی در راستای تنظیم الگوی مصرف چاره‌ای برای این مشکل اندیشید.
برداشت از منابع آب زیرزمینی در 2 دهه اخیر افزایش یافته که ادامه این روند در نهایت منجر به از بین رفتن این منابع می‌شود لذا برای جلوگیری از وضعیت فاجعه‌بار، سیاست‌های قبلی مورد بازنگری قرار گرفته و سیاست هوشمندانه‌ای در پیش گرفته شود.
تملک و تصاحب آب با دیپلماسی آب است که این موضوع امنیت، آسایش، رفاه و آینده ایران را رقم می‌زند و چاره‌ای هم جز این نیست زیرا بسیاری از کشورها به دنبال این موضوع هستند.
مصرف آب کشور سالانه 100 میلیارد مترمکعب است که ظرفیت سد آتاتورک ترکیه که بر روی رودخانه فرات ساخته شد، 49 میلیارد مترمکعب است یعنی با ساخت آن حدود نیمی از آب به ایران گرفته شد.
با وجود چنین مشکلی وزارت امور خارجه باید در این مسائل ورود داشته باشد که ترک‌ها این سدها را فقط برای منافع ملی خود ساخته اند یا با همکاری ناتو، آمریکا و اسرائیل برای فشار بر عراق، سوریه و ایران اقدام به ساخت آن کردند؟
بخشی از جنگ در سوریه به دلیل ساخت این سدهاست، وقتی سدها بر روی فرات و دجله ساخته شد آب کشاورزی در سوریه کاهش یافت هرچند این کشور چند سد ساخته بود اما کمبود آب موجب مهاجرت روستاییان به شهرها و در نهایت بیکاری و حاشیه نشینی، زمینه مطالبات مردم آن را دامن زد و موجب جنگ شد.
کاهش میزان ورودی آب به تالاب‌ها و خشک شدن آن به منشأ ریزگردها تبدیل شد، و ریزگردها و خشکسالی پیامد فقدان «دیپلماسی آب» است.
به باور برخی از کارشناسان در ایران آب کم نیست بلکه انصاف ما نسبت به مصرف آب خیلی کم است هر شهروند ایرانی روزانه 80 تا 120 لیتر آب از طریق دور ریز غذا به هدر می‌دهد، برای یک گرم برنج، چهار لیتر آب نیاز است.
آموزش در زمینه صرفه جویی مهم است البته در این زمینه اصل آموزش نیست بلکه باور مهم است و باید آن را از دوران کودکی به ویژه پیش دبستانی و دبستان آغاز کرد.
مشکل آب کشور موضوعی تاریخی به شمار می‌رود که عواملی همچون استفاده بی رویه و بدون جامع نگری از منابع آبی، نبود سیاست گذاری علمی، ایجاد سازه‌های آبی چون سدها و حفر بدون برنامه ریزی چاه‌ها موجب ناپایداری منابع آبی شده و هر چند برداشت‌های نامعقول و غیرعلمی در سال‌های اخیر نیز این مهم را به حالت بحرانی رسانده است.
از این رو سامان بخشی به منابع آبی می‌تواند تا حدودی از بروز مشکل‌های ناشی از کم آبی در کشور جلوگیری کند که به همین خاطر میزگرد خبری ایرنا اصفهان با موضوع "چالش‌های مدیریت منابع آب در کشور" با حضور مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر سیاستگذاری و حکمرانی آب، ناصر حاجیان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان، امیرحسین شرباف مهندس مشاور اجرای طرح آب آبرسانی و فریده آقادادی کارشناس ارشد رشته عمران و سازه‌های هیدرولیکی برگزار شد.
چالش‌های حوزه آب کشور با مذاکره رفع می‌شود
استاد دانشگاه و کارشناس حوزه آب با اشاره به در هم تنیدگی مسائل و مشکلات این عرصه، گفت: رفع این چالش مهم کشور با مذاکره و گفت و گو بین مسئولان و افراد متولی قابل رفع است.
مهدی فصیحی در میزگرد ایرنا افزود: کشاورزان، صنعتگران، مصارف عمومی مردم و سایر عرصه‌ها هر کدام متقاضی سهم خود هستند و از طرفی استان‌ها نیز دچار دعوا برای کسب منفعت خود از حوضه‌های آبریز شده اند که برای رفع چنین چالشی باید بیش از پیش سرمذاکره و گفتگو برای روشن شدن اهمیت نیازها فراهم شود.
وی با بیان اینکه دعوا بر سر موضوع آب نیست، اضافه کرد: دعوا برای ارزش‌های این مایه حیاتی می‌باشد که با مذاکره محوری و صحبت پیرامون این موضوع واقعیت‌ها را روشن می‌کند.
وی با بیان اینکه مدیریت، رهبری و حکمرانی در حوزه آب مولفه‌هایی متفاوت از همدیگر هستند؛ تصریح کرد: مذاکره جز قواعد و سیاست گذاری‌های حکمرانی آب است و این موضوع کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
پژوهشگر سیاستگذاری در حوزه آب با اشاره به اینکه با وجود تجربه‌های فراوانی که در حوزه‌های مختلف برای مسئولان و کارشناسان وجود دارد، گفت: مهارت حل مساله را بسیاری از افراد ندارند و این موضوع باعث می‌شود که از تجربه‌ها برای رفع چالش استفاده نکنند.
وی ادامه داد: توانایی‌ها و تجربه‌ها در حوزه آب باید برای رفع مشکلات در میز مذاکره قرار گیرد و با هم فکری و توان همه بهره برداران و حق آبه داران حوزه‌های آبریز مشترک مشکلات رفع شود و همه به درخواست خود برسند.
این پژوهشگر در حوزه آب برخورد تحکمی را برای رفع مشکلات حوزه آب را ناکارآمد بیان کرد و ادامه داد: مذاکره و توجیه مردم نسبت به معضل کمبود آب و اقلیم کشور بسیاری از دعواها و اختلافات را کاهش می‌دهد.
فصیحی با بیان اینکه در گذشته نقش مردم در مدیریت آب مؤثر است، خاطرنشان کرد: در طومار شیخ بهایی میراب‌ها نقش مؤثری در توزیع آب داشتند و نظرات مردم برای این حوزه مهم بوده اما امروزه این نقش کارآمد فراموش شده و بحران‌ها نیز افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: میراب‌ها در گذشته از مردم حقوق می‌گرفتند و نقش مردمی آنها در مدیریت منابع آب بسیار مهم و کارآمد بود.
وی شناخت مشکلات و آگاهی نسبت به اینکه معضلات این حوزه در هم تنیده است بسیار در کاهش معضلات اجتماعی کارآمد است، خاطرنشان کرد: جامعه باید برای رفع چالش‌های آب فعال شودد و نقش مردمی مورد توجه قرار گیرد.
به اعتقاد فصیحی راهکارهای علمی و پیشنهادی همواره برای رفع مشکلات قطعی نیست و باید تبادل نظر و مذاکره برای بررسی راهکارها و اثربخشی آنها توجه شود.
پژوهشگر حکمرانی و دیپلماسی آب به اهمیت افراد طرف مذاکره اشاره کرد و گفت: افرادی که برای طرفین مذاکره انتخاب می‌شوند باید اصول و دانش مربوط به صحبت و مسائل مربوط به آب را فراگرفته و مهارت انجام آن را داشته باشد.
وی ادامه داد: این چنین فعالیت مهمی نیازمند تدوین مرام نامه و انجام اقدامات غیرعلنی پیش از انجام اقدامات علنی است که باید این فرآیند مذاکره به صورت حضوری انجام شود.
وی از تشکیل اتاق دیپلماسی آب در آذربایجان خبر داد و گفت: در این محیط تنها گفت و گو پیرامون مسائل آب آن منطقه می‌شود و راهکارها و نظرات مورد بحث و تبادل نظر قرار می گیرد و پیشنهادات به مسئولان ارائه می‌شود.
وی تجربه برگزاری کارگاه آموزشی گفت و گو دیپلماسی آب برای مدیران عامل آب منطقه‌ای کشور را در رفع برخی از مناقشات و تفاوت نظرهای بین استانی مؤثر بیان کرد و گفت: وقتی این مذاکرات و صحبت به صورت غیر رسمی و غیرمستقیم دنبال شد نتایج خوبی به دست آمد.
فصیحی با بیان اینکه مذاکره و گفت و گو یک ارزش محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: این فعالیت ارزشی باید افزایش یابد و نتیجه آن مهم نیست همین که این کار انجام می‌شود نتایج خوبی را به جای می‌گذارد.
مدیریت آب نیازمند مشارکت اجتماعی
این پژوهشگر حکمرانی و دیپلماسی آب مشارکت مردمی برای مدیریت منابع آب را ضرورتی انکار پذیر بیان کرد و اظهارداشت: این کار یک اقدام اجتماعی و مردمی است و ملی سازی آب مانع از مشارکت ذی نفعان در آب رسانی و حکمرانی میراب‌ها شد.
وی اضافه کرد: این اتفاق مشکلات زیادی را برای حوزه آب و فعالیت مرتبط با این عرصه از جمله کشاورزی ایجاد کرده که با تغییر نگرش و حیا ارزش‌ها و اقدامات گذشته مشکلات را کاهش داد.
وی یادآورشد: در شرایط امروز امکان این وجود دارد که فعالیت‌های مدرن و با حفظ ارزش‌های گذشته داشته باشیم و ذی نفعان را در مدیریت منابع آبی دخالت بدهیم و نظرات آنها را اجرایی کنیم.
دیپلماسی آب ضرورتی برای مدیریت حوزه‌های آبریز کشور
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد خوراسگان با اشاره به اینکه بسیاری از مشکلات حوزه آب کشور با دانش، راهکار و مدل‌های انتقال رفع نشده است، گفت: دیپلماسی و مذاکره در این حوزه بیش از راهکارهای دیگر مؤثر بوده که اجرای این مدل برای حوزه‌های آبریز و توزیع منابع آب مشترک استفاده شود.
ناصر حاجیان ادامه داد: افزایش شبکه‌های انتقال آب، سدسازی، تربیت نیروی انسانی و افزایش پژوهش و اطلاعات در کشور انجام شده اما این اقدامات مشکل این حوزه را رفع نکرده و برخی از چالش‌ها همچنان باقی مانده است.
وی استفاده از روش مذاکره و دیپلماسی را مهم ارزیابی کرد و گفت: دیپلماسی آب با گفت و گو و مذاکره قابل رفع است که رسانه‌ها در این مسیر نقش راهبردی دارند که بستر را برای گفت و گو مذاکره فراهم کنند.
وی علاوه بر فعالیت رسانه‌ها، مسئولان و کارشناسان برای رفع چالش آب و ایجاد محیط گفت و گو، مسئولان دانشگاهی کشور را به راه اندازی رشته دیپلماسی آب توصیه کرد.
وی ضعف مدیریتی و سو تدبیر را آفت اصلی کشورمان بوِیژه در مساله آب برشمرد و افزود: همانطور که با ضعف مدیریتی، زاینده رود به این حال و روز دچار شد بنابراین می‌توان گفت که خشکی دیگر رودخانه‌ها نظیر کارون دور از ذهن نیست، بنابراین در طرح‌های آبی باید دیگر رودخانه‌ها را لحاظ کنیم و از آنها نباید غافل شد.
حاجیان به اهمیت افزایش آگاهی مردم اشاره کرد و افزود: بسیار دیده شده که افراد جامعه مسائلی را مطرح می‌کنند که از لحاظ فنی بطور کامل اشتباه است، بنابراین باید با استفاده از ظرفیت اطلاع رسانی رسانه‌ها میزان درک و آگاهی عمومی را درباره منابع آب افزایش داد.
وی اضافه کرد: با تفکری که مشکلی را بوجود آورده نمی‌توان همان مشکل را حل کرد، بنابراین باید مدیرانی را برگزید که توانایی حل مشکل را از حیث اجرایی و علمی داشته باشند، همچنین این مدیران باید مشاوران کاردان و خبره داشته باشند.
این پژوهشگر آب راه اندازی یک پارلمان آب در سطح استان‌های مرتبط با خشکسالی را خواستار شد و تاکید کرد: قبل از انقلاب صدای مراجع تقلید با هر بحران و موضوعی حاد در کشور، شنیده می‌شد و اکنون نیاز هست که علما نسبت به شرایط فعلی و ناحقی‌ها در موضوع آب لب به سخن بگشایند.
حاجیان پایبندی به قانون را راه حل برون رفت از مشکلات دانست و اضافه کرد: باید از وزرا مانند وزیر نیرو و جهاد کشاورزی خواست که یک سری کارشناس خبره و آگاه در استان‌ها برای تجمیع شرایط موجود و ارسال آن به وزارتخانه داشته باشند.
وی با اشاره به اهمیت استفاده از تجارب کشورهای دیگر که شرایط مشابه ما دارند، تصریح کرد: استفاده علمی و عملی هرچه بیشتر از دیپلماسی آب راه را برای نیل به اهداف بیش از گذشته هموار می‌کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان به تهیه پایگاه داده‌های معتبر علمی و فنی و تحلیل آنها برای حوضه‌های آبریز زاینده رود اشاره کرد و گفت: استفاده از طرح‌هایی که قرن‌ها در این منطقه اجرا شده و هیچ مشکلی نداشته که طومار شیخ بهایی بهترین آن به شمار می‌رود ضروری و مهم است.
این پژوهشگر آب، شفاف سازی و ارائه اطلاعات روزانه رودخانه‌های زاینده رود و کارون را مفید برشمرد و خاطرنشان کرد: این امر به افزایش آگاهی شهروندان کمک شایانی خواهد کرد.
طبیعت باید محل و محور توزیع آب باشد
مشاور طرح‌های آب رسانی شرکت آب منطقه‌ای با اشاره به جایگاه طبیعت در تنظیم وضعیت مدیریت منابع آبی گفت: طبعیت باید محل ومحور توزیع آب باشد.
امیر حسین شرباف در میزگرد ایرنا با بیان اینکه تقاضا و منابع آب باید مدیریت شود افزود: بر اساس نیاز هر منطقه توزیع عادلانه آب انجام و نباید نبست به موضوع آب استانی توجه شود بلکه باید منطقه‌ای باشد و مدل مدیریت گذشته به عنوان مدیریت منطقه باید احیا شود.
وی ادامه داد: مرزهای استانی ملاک برای مدیریت منابع آبی شده و این برای مدیریت اصول اشتباه است و باید تقاضاها مورد توجه باشد.
وی با بیان اینکه رودخانه‌ها در بسیاری از کشورها مرزهای بین استانی و بین کشوری مشخص می‌کنند، اظهارداشت: باید برای آب ارزش بیشتری قائل شویم و ملاک تقسیم بندی ها را آب رودخانه‌ها قرار دهیم تا اینکه مشکلات کاهش یابد.
شرباف بیان کرد: انتقال آب به صورت لوله کشی و خروج آن از مجاری طبیعی، تغییر وضعیت کشاورزی از یک منطقه حاصل خیر به دیگر مناطق غیر حاصل خیز رفته و سکونت‌های نیز تغییر پیدا کرده اند و با این تغییرات مردم به سمت سرچشمه‌ها رفته اند که این موضوع چالش‌ها را بیشتر کرده است.
وی با بیان اینکه بسیاری از نیازهای منطقه به موضوع آب وابسته شده، خاطرنشان کرد: اشتغال و آب ارتباط زیادی با همدیگر دارند و با وجود کمبود منابع مالی و ضرورت اشتغال فشارها بر روی آب احساس می‌شود و مدیریت آب قادر به مدیریت اشتغال و حفظ آنها خواهد بود.
وی ادامه داد: اشتغال ارزان امروز در حوزه آب ایجاد می‌شود و از این جهت وقتی رکود در بسیاری از حوزه‌ها داریم آنگاه موضوع فشارهای اقتصادی برحوزه آب برای جبران کمبود اشتغال و بیکاری است.
ورود فناوری به کشور، مسائل سیاسی، تغییر در محیط زیست و تغییراتی در قانون اصلاح اراضی به گفته این مشاور طرح‌های آب رسانی منجر به خسارت به بخش‌های مدیریتی و نظام طبیعی شده که باید این تغییرات غیر اصولی اصلاح شود.
وی ادامه داد: اجرای قانون اصلاح اراضی بسیاری از مشکلات را در نظم اجتماعی وارد و با گذر زمان مشکلات در محیط زیست بیشتر شد.
این کارشناس در حوزه انتقال آب ضرورت گفت و گو و مذاکره را مورد توجه قرار داد و گفت: برای انجام این کار نیاز به مشارکت و تلاش بین مسئولان و مردم است و هر گروه وظیفه خود را باید انجام دهند.
وی ادامه داد: نباید تمامی امور را به دولت و مسئولان در رده‌های مختلف سپرد بلکه نقش مردم در انجام مذاکرده و گفت و گو برای رفع چالش‌های حوزه آب باید پر رنگ کرد که چنین اقدامی در گذشته انجام می شده و با گذر زمان فراموش شده است.
وی معتقد است فعالیت‌های گذشته در مدیریت منابع آب و استفاده از ظرفیت مردمی بسیار کارآمد بوده و با واگذاری این امور به سازمان و نهاد خاص دچار مشکل شده ایم و اگر مردم با حفظ منافع مشترک به صحنه بیایند و برای آن گفت و گو و مذاکره کننده بسیاری از مشکلات رفع می‌شود.
مدیریت منابع آب نیازمند مشارکت عمومی و مذاکره
کارشناس ارشد مهندسی عمران، آب و سازه‌های هیدرولیکی با اشاره به اهمیت اقتصادی آب گفت: این منبع حیاتی با ارزش و سودمند است و باید به آن به اندازه نفت و گاز توجه کرد.
فریده آقادادی در میزگرد ایرنا اصفهان با اشاره به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی، دیپپلماسی آب را نیاز ضروری امروز این بخش کشور دانست و مسوولان امر برای تحقق این مهم خواستار تدابیر شد.
وی مذاکره و گفت و گو با مردم ایران در برابر موضوع آب را مایه رفاه و آینده ایران بیان کرد و ادامه داد: مدیریت ساخت و سازهای حوزه آب رسانی باید به گونه‌ای باشد که به بخش دیگر کشور صدمه نزند.
به عقیده آقادادی خشکی تالاب، و خشکسالی و پیامدهای آن از بی برنامه گی و نبود آینده نگری است که دیپلماسی آب و گفت و گو با کارشناسان و بهره برداران به پیشرفت کار کمک می‌کند.
وی ادامه داد: باید برنامه ریزی برای مدیریت منابع آب داشته باشیم و در این کار از ظرفیت مردمو بهره برداران مثل کشاورزان و صنعت گران استفاده کرد.
کشور ایران در حوزه آب دارای هشت منطقه، 38 حوضه آبریز و 147 زیر حوضه و 618 واحد هیدرولوژی آب است که حوضه های آبریز آن نیازمند نقشه راه برای مدیریت جامع منابع آب در کشور و نقشه راهی نیز برای هر منطقه به صورت جداگانه است.
7131/‌6026/‌